«ما لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصیر»؛ نصرتِ حق تعالی و مددِ ولاییِ او تنها برای کسانی است که از خواسته های مشرکان و اهل کتاب، پیروی ننمایند و در غیر این صورت از ولایت و نصرت حق تعالی محروم و بی بهرهاند.[1] مقصود از «ولىّ» کسى است که او را از کیفر مصون بدارد، و مقصود از «نصیر» کسى است که با کمک خود، کیفر را از او باز دارد.[2]
بر آستان حضرت دوست
مطالب علمی و مذهبی
بایگانی
- آذر ۱۳۹۷ (۳)
- مرداد ۱۳۹۷ (۱۵)
- تیر ۱۳۹۷ (۳۱)
- ارديبهشت ۱۳۹۷ (۲۱)
- فروردين ۱۳۹۷ (۱۰)
- بهمن ۱۳۹۶ (۲۴)
- دی ۱۳۹۶ (۲۲)
- آذر ۱۳۹۶ (۱۱)
- آبان ۱۳۹۶ (۱۰)
- مهر ۱۳۹۶ (۲۴)
- شهریور ۱۳۹۶ (۳۴)
- مرداد ۱۳۹۶ (۱۵)
- تیر ۱۳۹۶ (۱۸)
- خرداد ۱۳۹۶ (۴۵)
- ارديبهشت ۱۳۹۶ (۱۱)
- بهمن ۱۳۹۵ (۱)
- دی ۱۳۹۵ (۲)
- آبان ۱۳۹۵ (۲)
- مهر ۱۳۹۵ (۱)
- شهریور ۱۳۹۵ (۳)
پیوندهای روزانه
آخرین مطالب
- ۹۷/۰۹/۲۲خدای عالم الغیب و الشهادة
- ۹۷/۰۹/۲۲روایات اخلاص
- ۹۷/۰۵/۱۲بازگشت عمل به عامل
- ۹۷/۰۵/۰۴ابطال رنگهای توخالی و نمایشی
«بَعْدَ الَّذی جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ»؛ این بخش از آیهی شریفه، می فرماید: تنبیه و عقاب، آن هم بعد از آمدن علم و بیان- و إتمامِ حجت- به حکم شرع و عقل جایز بوده و به هیچ وجه امر ناروایی به حساب نخواهد آمد، چنانکه عقابِ بلابیان ممنوع و در تخالف با عقل و شرع است. همچنانکه آیه ی ۱۵ از سوره ی اسراء نیز پرده از این حقیقت برداشت و اینگونه فرمود: «وَ مَا کُنَّا مُعَذِّبینَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً».[1]
«وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أهْواءَهُمْ»؛ این مطلب مسلّم و خدشه ناپذیر است که پیامبر اکرم صل الله علیه و آله از مقام عصمت برخوردار بوده و هرگز در گناه و هوسهای آنان داخل نمی‌شود. لکن مفهوم آیه این است که پیروان اسلام بدانند خداوند کسی را که معصوم بوده و هرگز نافرمانی خدا نمی کند تهدید کرده است تا چه برسد به کسانی که در رتبه و مقامی بسیار پایین تر از مقام و شأن حضرت رسول صل الله علیه و آله هستند؛ قطعاً آنان در وضعیت غلیظ تر و شدیدتر قرار خواهند داشت. آیه ی مورد بحث، جاری مجرای سخن خدای تعالی در آیه ی ۶۵ از سوره ی زمر است که فرمود: «لَئِنْ أشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ».[1]
[1]. طبرسى، فضل بن حسن(1372هـ ش)ج1، ص374؛ همچنین، ر.ک: کاشانى، ملا فتح الله(1336هـ ش)ج1، ص271؛ و نیز، ر.ک: بغوى، حسین بن مسعود(1420هـ ق)ج1، ص161.
«وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أهْواءَهُمْ»؛ واژه ی «الْهَوَی» به معنای میل نفس به سوی شهوات است؛ و لهذا واژه ی مزبور برای نفْسی به کار میرود که به سوی شهوات میل داشته باشد.[1] جمعِ این کلمه نیز «أهوَاء» و به معنای «خواسته های شهوانی» است. بنابراین، آیه ی شریفه در صدد بیانِ سرچشمه ی خواسته های یهود و نصاری است که ریشه در جهل و هوس، شهوت و امور باطل دارد. زیرا هوی، نتیجه ی شهوت و داعی ضلالت است چنانکه این رذیله را وصف کفار قرار داد و فرمود: «أ فَرَأیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواه»«جاثیه/۲۳».[2]
«قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى»؛ این جمله در حقیقت، پاسخی به یهودیان است.[1] بنابراین، خطابِ «قُل» در این بخش از آیه بازگو کنندهی وظیفه و مسئولیت پیامبر اکرم صل الله علیه و آله در حوزه ی تبلیغ دین است، از اینرو مقصود از کلمه ی «هُدَی»؛ دین خدا، و مقصود از «الهُدَی»؛ راه حق، طریق نجات[2] و هدایتی است که سعادت دنیا و آخرت را رغم میزند.[3]
جمله ی «هُوَ الهُدی» اسمیّه است، و ضمیر فصلِ «هُوَ» مبتدا، به «هُدَى اللَّهِ» باز میگردد. همچنین؛ کلمه ی «الهُدَى» اسم مصدر- خبر براى ضمیرِ فصل- و جمله ی اسمیّه ی مذکور خبر براى «إنّ» است؛[4] قرار گرفتن ضمیر فصل میان اسم و خبرِ «إنّ» و نیز آمدنِ خبر با الف و لام، مفید حصر است.[5] بر همین اساس آیه ی شریفه در صدد بیان این مهم است که مفهومِ حقیقِی هدایت و طریقه ی پرستش آفریدگار، تنها در پیروى از دین اسلام و قرآن کریم منحصر است. بنابراین، لازمه ی حصر آن است که حقیقتِ دین یهود و نصاری جز ضلالت و پیروى از هوى و خیالات واهیه نیست.[6] معلوم میگردد که ملت آنان از هدایت و راه سعادت خالى و تهی است.[7] در حالی که راه و رسم پیامبر اسلام صل الله علیه و آله بر اساس وحی الهی بوده و تنها قانونی است که می‌تواند سعادت بشر را تضمین و تأمین نماید.
[1]. مترجمان(1377هـ ش)ج1، ص161؛ طنطاوى، سید محمد(1407هـ ق)ج1، ص262؛ همچنین، ر.ک: آلوسى، سید محمود(1415هـ ق)ج1، ص368.
[2]. طیب، سید عبدالحسین(1378هـ ش)ج2، ص173.
[3]. طنطاوى، سید محمد(1407هـ ق)ج1، ص262.
[4]. حسینى همدانى، سید محمد حسین(1404هـ ق)ج1، ص۳۱۵.
[5]. جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج۶، ص۳۶۸ (پاورقی).
[6]. حسینى همدانى، سید محمد حسین(1404هـ ق)ج1، ص۳۱۵ و ۳۱۶.
[7]. طیب، سید عبدالحسین(1378هـ ش)ج2، ص173.
«وَ لَنْ تَرْضى عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لا النَّصارى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ»؛ ابن عباس میگوید: یهود و نصاری پیشنهاد داده بودند که به پیامبر اسلام صل الله علیه و آله بگوئید: به سمت قبله ی آنان نماز بگذارد[1] تا این که اختلافات میان مسلمین و آنها برداشته شود.
این پیشنهاد، ظاهری خوب و سازنده داشت زیرا وحدت را در میان جامعه حاکم میکرد و ای چه بسا عدهای از کوته نظرانِ مسلمان نیز قبول داشتند که این کار انجام شود. اما با نزول آیه ی مورد بحث، بر قلب مقدس نبی اکرم صل الله علیه و آله مرهم و فصل الخطابی بود بر همه ی این مسائل که ایشان را از هر گونه سازشی- با این کیفیت- برحذر میداشت. چرا که رضا، مودّت و محبّت، تنها بر پایه ی یک محورِ اساسی و جامع به نام «اسلام» است که شکل میگرفت. و هدف مقدس پیامبر اسلام صل الله علیه و آله نیز همین بود؛ آن حضرت- بر اساس رسالتی که بر دوش خویش احساس می کرد- تمام توانِ و سعیِ خود را به کار میگرفت تا آنها دین مقدس اسلام را- به عنوان یک محور و اصلِ جامع- قبول و به آن متعهد شوند. چنانکه در آیه ی ۸۵ از سوره ی آل عمران نیز به این هدف عظیم اشاره و اینگونه فرمود: «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ». اما مشکلِ بزرگ آنجا بود که این عده دست از شریعتِ منسوخِ خویش بر نمیداشتند بلکه- به گواهی آیه ی مورد بحث- پا را فراتر گذارده، دوست داشتند نبی مکرم اسلام صل الله علیه و آله هم از دین آنها پیروی کند! به بیان دیگر؛ از نگاه یهود و نصاری، صلح، همبستگی، وحدت اجتماعی و مسائلی از این قبیل... با کناره گرفتن و دست برداشتن از اسلام متحقق میشد و مورد علاقه ی آنان بود.
[1]. ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ابراهیم(1422هـ ق)ج1، ص266؛ همچنین، ر.ک: سیوطى، عبدالرحمن بن ابىبکر(1404هـ ق)ج1، ص111؛ و نیز، ر.ک: مظهرى، محمد ثناء الله(1412هـ ق)ج1، ص121.
«وَ لا تُسئَلُ عَنْ أصْحَابِ الجَحِیم»؛ واژه ی «جُحْمَة» به شدّت فروزش و لهیب آتش گفته می شود و «جحیم»- به معنای دوزخ- از همین واژه گرفته شده است.[1] این بخش از آیه ی شریفه خطاب به پیامبر اکرم صل الله علیه و آله کرده و می فرماید: اگر عدهای بعد از انجام و ابلاغ رسالت، باز هم ایمان نیاوردند، در این حالت تو دیگر مسئول گمراهی و دوزخی شدنشان نخواهی بود.[2] بنابراین، پیامبران عظام تنها مسئول ابلاغ دستورات الهی و راهنمایی انسانها هستند؛ مسئولیت آنها فقط نشان دادن راه با ابزارِ إنذار و تبشیر است و بیشتر از آن مسئولیتی نخواهند داشت. به بیان دیگر؛ اینچنین نیست که دست کسی را گرفته و جبراً به سمت سعادت بکشانند، و این، نکته ای است که قرآن کریم در آیه ی 272 از سوره ی بقره به آن اشاره کرد و چنین فرمود: «لّیْسَ عَلَیْکَ هُدَاهُمْ». آیه ی ۲۹ از سوره ی کهف نیز به همین نکته اشاره کرد و چنین فرمود: «وَ قُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ فَمَن شَاءَ فَلْیُؤْمِن وَ مَن شَاءَ فَلْیَکْفُرْ».[3]
[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412هـ ق)ص187؛ همچنین، ر.ک: ال‍ف‍راه‍ی‍دی، ال‍خ‍ل‍ی‍ل بن احمد(1409هـ ق)ج3، ص87؛ و نیز، ر.ک: طریحی، فخر الدین بن محمد(1380هـ ش)ج6، ص26.
[2]. چنانکه شرح حال این گروه در آیهی 6 از سورهی بقره توضیح داده شد، آنان کسانی بودند که انذار و عدم انذار برایشان فرقی نداشت.
[3]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج۶، ص۳۶۱ و ۳۶۲.
«بَشِیراً وَ نَذِیراً»؛ نبی مکرم اسلام صل االله علیه و آله- و به طور کلی جمیع پیامبران الهی- همواره برای هدایت مردم به دو سلاح اساسیِ «بشارت»- نسبت به مؤمنان- و «إنذار»- نسبت به کافران- مسلح بوده[1] و هرگز کسی را بر ایمان مجبور نکردهاند.[2] چنانکه این مهم در آیه ی 213 از همین سوره- و سایر سوَرِ قرآن- بدان اشاره شده است؛ فرمود: «فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّنَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنذِرِینَ».[3]
[1]. ر.ک: حجازى، محمد محمود(1413هـ ق)ج1، ص71؛ همچنین، ر.ک: حسینی شیرازی، سید محمد(1424هـ ق)ج1، ص173.
[2]. ر.ک: طبرسی، فضل بن حسن(1428هـ ق)ج1، ص75؛ همچنین، ر.ک: آلوسى، سید محمود(1415هـ ق)ج1، ص368؛ و نیز، ر.ک: زمخشری، محمود(1407هـ ق)ج1، ص182.
[3]. طیب، سید عبدالحسین(1378هـ ش)ج1، ص267.
«إِنَّا أرْسَلْنَاکَ بِالْحَقِّ»؛ ارسال پیامبر اکرم صل الله علیه و آله- به طور خاص- و جمیع پیامبران الهی- به طور عام- بر اساس حق بوده و هیچ امر باطلی در آن راه پیدا نمی‌کند تا آنجا که این مهم، با حقانیتِ در خلقت گره خورده و عجین شده است؛ چنانکه فرمود: «خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ بِالْحَقِّ»«عنکبوت/۴۴»،[1] یعنی حقی که هرگز در آن، باطل راه نخواهد داشت. و لهذا؛ این رسالت از مبدأ تا مقصد، مورد دستبرد و مایه ی دستاویز قرار نخواهد گرفت.
«قَدْ بَیَّنَّا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یُوقِنُون»؛ این بخش از آیه به عنوان إتمام حجت، و در پاسخ[1] به آن مطالبی بود که تاکنون از زبان درخواست کنندگان معجزات إقتراحی خارج می شد. میفرماید: ما برای مردمی که میخواهند به یقین برسند نشانه های کافی و روشن ارائه داده و میدهیم؛ البته لازم نیست که آیه و معجزه، همواره از قبیل جوشش آب از سنگ و مانند آن باشد، بلکه تعلیم کتاب و سنّت که از راه عادی حاصل نمی‌شود نیز معجزه است.[2] اما افسوس که جهل، تعصب، عناد، لجاجت، تحزّبگرایی و مسائلی از این قبیل... حجابی بس بزرگ است که چشمه ی زلال معرفت و یقین را گِل آلود کرده و راه حقیقت و یقین را میبندد.
مرحوم طبرسی می فرماید: یقین علمی است که سینه را خنک میکند، به همین مقصود چنین گفته می‌شود: «وَجَدْتُ بَردُ الیَقِین»، نه این که بگوییم: «وَجَدتُ بَرْدُ العِلم»،[3] زیرا همانگونه که حائل و مانع، از خنک شدن بدنِ انسان جلوگیری میکند به همان طریق، قلبِ ناپاک- به منزله ی پردهای از تعصبیت خنکای یقین را از انسان سلب میکند. قرآن کریم در آیه ی ۲۳ از سورهی انفال می فرماید: «وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِیهِمْ خَیْراً لاسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّواْ وَّ هُم مُّعْرِضُون». آری، اگر خداوند میدانست که در آمدنِ آن نشانهها نیز مصلحت موجود است حتماً آنها را اظهار میکرد و چون اظهار نکرد پى میبریم که مصلحتى در آنها وجود نداشته و میزان در آنها محقّق نبوده است.[4]