«أمْ کُنتُمْ شُهَدَاءَ»؛ مرحوم طبرسی می فرماید: «أم» منقطعه و به معنای «بل» و «همزهی استفهام» می آید. گویا چنین گفته شده: «بَل أ کُنتُم شُهَدَاء».[1] همچنین؛ «أم» در اینجا به معنای «انکار» است؛ «أی مَا کُنتُم شُهَدَاء».[2] زیرا وقتی که کلام در مقام مناظره و احتجاج باشد متضمن معنای تقریر یا انکار است. می فرماید: آیا شما در آن زمان حاضر بودید؟ متضمن این سخن است که شما در آن زمان و به هنگام وصیت یعقوب علیه السلام به فرزندانش قطعاً در صحنه حاضر نبودید.
قرآن کریم همانند این سخن را نسبت به کسانی دارد که بعضی از غذاها را حرام و برخی دیگر را حلال میکردند، در آنجا نیز می فرماید: «أمْ کُنتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ وَصَّاکُمُ اللَّهُ بِهَذَا»«انعام/۱44». به این معنا که؛ شما در زمان تحلیل و تحریم- یعنی آن زمان که خداوند احکام حلال و حرام را بیان و توصیه می کرد- حضور نداشتید.
یکی از اعتقادات باطلِ یهود این بود که میپنداشتند؛ خداوند در خلقت شریک داشت، بر این اساس به آنها نیز میفرماید: آیا شما شاهد صحنه ی آفرینش بودید تا از کیفیت آن مطلع باشید؟! شما که در آن صحنه نبودید، پس چگونه برای خداوند ادعای شریک میکنید؟ فرمود: «ما أشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّماواتِ وَ الْأرْضِ وَ لا خَلْقَ أنْفُسِهِمْ وَ ما کُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُدا»«کهف/5۱».[3]
[1]. طبرسى، فضل بن حسن(1372هـ ش)ج1، ص400؛ همچنین، ر.ک: اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف(1420هـ ق)ج1، ص638؛ کاشانى، ملا فتح الله (1423هـ ق)ج1، ص244.
[2]. نیشابورى، محمود بن ابوالحسن(1415هـ ق)ج1، ص124؛ حجازى، محمد محمود(1413هـ ق)ج1، ص76 و ۷۷؛ بغوى، حسین بن مسعود(1420هـ ق)ج1، ص170.
[3]. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج۷، ص۱۷۲ و ۱۷۳.