اقسام «رحمت» و جایگاه آن در آیه ی105 سوره ی بقره
«وَ اللَّهُ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَن یَشَاءُ»؛ رحمت خداوند بر دو قسم است:
الف) «رحمت عام»؛ که شامل حالِ مؤمن و کافر، و خلاصه جمیعِ أشیاء و موجوداتِ هستی میشود.[1] چنانکه در آیهی ۱۵۶ از سوره ی اعراف میفرماید: «وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ».
ب) «رحمت خاص»؛ که در قالب عناوینی همچون؛ نبوّت، امامت، و خلاصه هدایت خاصه ی حضرت حق تجلی و ظهور می نماید.[2] این قسم از رحمت، برای کسانی است که به پیامبر صل الله علیه و آله حقیقتاً ایمان آورده،[3] در صراط انسانیت هدایت یافته و از نزدیکان و مقربان درگاه احدیت گردیدهاند.[4] پس مصداق «مَن یَشاء» مؤمنان، و مصداقِ رحمت در «بِرَحمَتِه»، نبوتِ حضرت محمد صل الله علیه و آله[5] یا ولایت امیرمؤمنان علیه السلام است،[6] چنانکه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «إن المراد برحمته هنا النبوة».[7]
سؤال: چرا خدای تعالی فضل و رحمت خود را بر مشیّت خویش متعلق نمود؟
جواب: مشیت و اراده ی الهی بر اساس علم و حکمت حضرت حق تقدیر میشود. بنابراین، إعطای رحماتِ خاصهی حق تعالی- همچون؛ اعطای حکمت، معارف علمی، فضایل انسانی، رسالت، نبوت و فضایلی از این قبیل...- به حسودان و کینه توزان، بر خلاف علم و حکمتِ حکیمانه ی خداوند سبحان است.[8] چنانکه إعطای مناصبی که بر خلاف حکمت باشد، با سیره ی عقلاء نیز در تضاد است. بیجهت نیست اگر در آیه ی ۲۶ از سوره ی بقره چنین فرمود: «وَ مَا یُضِلُّ بِهِ إلا الْفَاسِقِین»، زیرا سخنی از روی مصلحت و حکمت بوده است.
[1]. ر.ک: موسوى همدانى، سید محمد باقر(1374هـ ش)ج8، ص357.
[2]. قرائتی، محسن(1383هـ ش)ج۱۰، ص۴۵۱.
[3]. همان، ج4، ص194.
[4]. بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین(1361هـ ش)ج2، ص169.
[5]. حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد(1363هـ ش)ج1، ص222؛ شریف لاهیجى، محمد بن على(1373هـ ش)ج1، ص96؛ همچنین، ر.ک: بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین(1361هـ ش)ج2، ص24.
[6]. گنابادى، سلطان محمد(1408هـ ق)ج1، ص130، و ج۲، ص۳۰۷.
[7]. طبرسى، فضل بن حسن(1372هـ ش)ج1، ص344؛ شریف لاهیجى، محمد بن على(1373هـ ش)ج1، ص96؛ عروسى حویزى، عبد على بن جمعه(1415هـ ق)ج1، ص115.
[8]. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج۶، ص۶۰.