خطابات قرآنی در آیه ی104 سوره ی بقره

«یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»؛ خطاب­های قرآنی دارای اقسامی است، اما به طور عمده می­توان آنها را به دو قسم تقسیم نمود:

قسم اول) «خطاب به پیروان امم پیشین»: این نوع از خطاب به سه قسم تقسیم می­شود:

الف) «خطاب عام»؛ مانند لفظ «قوم»، این کلمه برای ادیانِ گذشته زیاد استعمال شده است؛ نظیر قوم نوح و هود علیه السلام، چنان­که در آیه­ ی ۲۸ از سوره­ ی هود می­ فرماید: «قالَ یا قَوْمِ أ رَأیْتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلى‏ بَیِّنَةٍ».

ب) «خطاب خاص»؛ مانند اصحاب مدین، اصحاب الرّس و قوم بنی اسرائیل.

ج) «خطاب أعم»؛ مانند خطاب­هایی که مخاطبشان اهل توحیدند. چنان­که در آیه­ ی ۴۷ از سوره­ ی نساء می­ فرماید: «یَا أیُّهَا الَّذِینَ اُوتُوا الْکِتَابَ».

قسم دوم) «خطاب به امت اسلام»: این خطابات، از قبیل خطاب­هایی هستند که به لفظ «ایمان» آمیخته شده است؛ و به دو صورت می­آیند:

الف) «خطاب به مؤمنان صدر اسلام»؛ همانند خطابی که در آیه­ی مورد بحث چنین می­فرماید: «یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا». لازم به ذکر است؛ جناب سیوطی در کتاب خود- «الدُّر المنثور»- روایتی را از رسول خدا صل الله علیه و آله به نقل از ابن عباس می­ آورد که حضرت چنین فرمود: «مَا اُنْزِلَ آیَةٌ فِیهَا «یا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» إلا وَ عَلِیٌّ رَأْسُهَا وَ أمِیرُهَا».[1] چنان­که در روایتی دیگر به همین مضمون این­گونه آمده است: «ما رواه أحمد بن حنبل فی مسنده مرفوعا إلى عکرمة عن ابن عباس رضی الله عنه قال سمعته یقول: لیس من آیة فی القرآن «یا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» إلا و علی رأسها و أمیرها و شریفها و لقد عاتب الله عزّ و جلّ أصحاب محمد صل الله علیه و آله فی القرآن و ما ذکر علیا إلا بخیر و روی نحو هذا من طریق أبی نعیم مرفوعا».[2]

ب) «خطاب به همه­ ی مؤمنان»؛ چنان­که در آیه­ ی ۳۲ از سوره­ ی نور می­فرماید: «وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمیعاً أیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ».[3]

---

[1]. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر(1404هـ ق)ج1، ص104.

[2]. ابن طاووس، احمد بن موسی(بی­تا)ص32؛ حسکانى، عبیدالله بن احمد(1411هـ ق)ج1، ص68؛ ابن بطریق، یحیى بن حسن‏(1407هـ ق)النص، ص263.

[3]. جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج۶، ص۳۳.