اصول تشکیل دهنده­ی یک دعوت جامع در آیهی 91 سوره ی بقره

به نظر می ­رسد؛ یک دعوت کامل و جامع، با محوریت سه اصل بنیان نهاده می­شود:

الف) «موعظه»؛ در این آیه، به جای جمله­ ی «آمِنوا بِمَا أنزَلَ علی»، از جمله­ ی «آمِنوا بِمَا أنزَل الله» استفاده نمود؛ و این سخن یعنی همان­گونه که تورات و انجیل کتابی برای هدایت همگان بود، قرآن کریم نیز کتاب همه و فرستاده شده از جانب خداوند است.

ب) «حکمت و برهان»؛ یهودیان می­ گفتند: «نُؤْمِنُ بِمَا اُنزِلَ عَلَیْنَا»، آنها نزول قرآن از سوی خدا را انکار نکردند بلکه فقط تکلیفی را که نسبت به قرآن داشتند از خود سلب و نفی می­نمودند! به بیان دیگر؛ صرفاً خود را مکلّف تبعیت از دین خویش می­نمودند؛ و این همان پلورالیزم فکری و دینی است. بنابراین، آنها گویا با این شیوه­ی فکر و رفتاریِ خود می­گفتند: کسانی که پیش از این برای خود دین و آیینی برگزیده­اند، با آمدن دین جدید نیاز نیست به دین جدید ملحق بشوند!

در حالی که جمله ­ی «وَ هُوَ الحَقّ» درصدد نفی این عقیده ی باطل است، زیرا در این آیه می­فرماید: «وَ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِّمَا مَعَهُمْ»، یعنی حتی کسانی که به تورات و انجیل ایمان دارند نیز باید به مُصدِّق- یعنی قرآن- ایمان بیاورند. چرا که لازمه­ ی انکار قرآن، انکار تورات و انجیل است زیرا این کتب، لازم و ملزوم یکدیگر بوده و از هم قابل انفکاک نیستند. بنابراین، انکار لازم، انکار ملزوم را به دنبال می­آورد.

ج) «جدال أحسن»؛ چنان­که در این آیه می­ فرماید: اگر ادعای شما این است که به موسی و عیسی و تورات و انجیل ایمان دارید، پس بر چه اساس انبیای گذشته را به قتل رسانید؟ فرمود: «قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أنبِیَاءَ اللَّهِ مِن قَبْلُ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ».