خدای عالم الغیب و الشهادة

«وَ مَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ»؛ مقصود از جمله­ ی مزبور این است که خداوند از آنچه انجام می دهید بی­خبر نبوده و به سخنانِ نادرست و کردار زشتشان آگاه است، و شما را به سختترین عذاب و کیفر گرفتار خواهد نمود. بنابراین؛ او می­داند که شهادت را کتمان کردید.

حاصل آن که؛ جمله­ ی مذکور، تهدید[1] و وعید به عذاب است.[2] چنان­که در آیه­ ی 12 از سوره­ ی ابراهیم نیز می­فرماید:‌ «وَ لا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غافِلاً عَمَّا یَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّما یُؤَخِّرُهُمْ لِیَوْمٍ تَشْخَصُ فیهِ الْأبْصار»، و نیز در آیه­ی 132 از سوره­ی انعام این­گونه فرمود: «وَ ما رَبُّکَ بِغافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ».[3]

---

[1]. داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج‏2، ص203؛ حسینى همدانى، سید محمد حسین(1404هـ ق)ج‏1، ص212؛ حسینی شیرازی، سید محمد(1423هـ ق)ص32.

[2]. سبزوارى نجفى، محمد بن حبیب الله‏(1419هـ ق)ص28؛ سبزوارى نجفى، محمد بن حبیب الله(1406هـ ق)ج‏1، ص169؛ قاسمى، محمد جمال الدین‏(1418هـ ق)ج‏1، ص411.

[3]. موسوى سبزوارى، سید عبدالأعلى(1409هـ ق)ج‏1، ص286.

مقصود از «شهادت» در آیه­ ی 140 سوره ی بقره

«وَ مَنْ أظْلَمُ مِمَّن کَتَمَ شَهَادَةً عِندَهُ مِنَ اللَّهِ»؛ در تفسیر این بخش از آیه و لفظِ «مَنْ» در جمله­ ی «عِندَهُ مِنَ اللَّهِ»، چند قول وارد شده است:[1]

الف) کلمه­ ی «مَنْ» در «مِن اللَّه» به معناى «ابتداء غایت» و به «شهادت» تعلق دارد، و لهذا متعلق به واژه­ ی «کتمان» نیست؛ که در این صورت برخی گفته­ اند: مقصود این است که هیچ کس ظالم­ تر از کسى نیست که شهادتى نزد او از خدا باشد و آن را کتمان کند. همچنین؛ مقصود از شهادت این است که خداوند در کتب یهود و نصارى صحت نبوّت پیغمبر اسلام صل الله علیه و آله و بشارت به آن را بیان نموده است.

ب) کلمه ­ی «مَنْ» متعلق به «کتمان» است که در این صورت معنا این­گونه خواهد بود: کیست ظالم­ تر از کسى که کتمان کند و به­ جا نیاورد آن عباداتى را که در تورات از طرف خداوند صادر گردیده است. یا این که کلمه­ ی «مَنْ» به معناى «الى» بوده و تقدیر آیه چنین است: «کتم شهادة أن یؤدیها الى اللَّه»؛ یعنى شهادت خود را کتمان کند و در برابر خداوند ادا نکند.

ج) مقصود این است که اگر خداوند کتمانِ شهادت کند و حقیقت را بگوید، در این صورت کیست که از خدا ظالم­تر باشد؟ و این جمله مثل این است که بگوییم: «من اظلم ممن یجور على الفقیر الضعیف من السلطان الغنى القوى»؛ یعنى سلطان توانگر و نیرومند اگر بر فقیر ضعیف ظلم کند در این صورت از او ستم­کارتر کیست؟ به بیان دیگر؛ اى یهود و نصارى، لازمه­ ی حرف شما که مى‏گویید: ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب  و فرزندان او بر دین شما بودند- در حالی که خداوند می­گوید: آنان بر دین شما نبودند- این است که خداوندِ حقیقتى را کتمان کند و بر خلاف حقیقت سخن بگوید؛ و در نتیجه بندگان خود را به ضلالت و گمراهى بکشاند! و حال آن که ساحت مقدس پرودگار بسیار برتر و بالاتر از این نسبت­ها است. و اگر این پیغمبران و پیغمبر زادگان، یهود و نصارى بودند به طور حتم خداوند کتمان نکرده و حقیقت را بیان می­ نمود.

---

[1]. ر.ک: طبرسى، فضل بن حسن‏(1372هـ ش)ج‏1، ص411؛ همچنین، ر.ک: طوسى، محمد بن حسن(قرن14ق)ج‏1، ص489 و 490.

روایات اخلاص

روایات باب «اخلاص» فراوان است؛ و ما در این بخش به دو حدیث از احادیثِ باب اخلاص اشاره می­ کنیم:

الف) اخلاص، سرّ خداوند سبحان است که آن را به عنوان امانت در دل بنده­ ی محبوبش می­ افکند. چنان­که در روایتی به نقل از رسول گرامی اسلام صل الله علیه و آله این­گونه آمده است: «روی عن حذیفة بن الیمان قال سألت النبی صل الله علیه و آله عن الإخلاص ما هو قال سألت جبریل علیه السلام  عن ذلک قال سألت رب العزة عن ذلک فقال هو سر من سری استودعته قلب من أحببته من عبادی‏».[1]

ب) حقیقت اخلاص این است که اگر انسان عمل صالحی را انجام داد از دیگران توقع ستایش نداشته باشد. پس حقیقت اخلاص، خالص بودن عمل از ستایش است. چنان­که در روایتی منسوب به نبی مکرم اسلام صل الله علیه و آله چنین آمده است؛ «إِنَّ لِکُلِّ حَقٍّ حَقِیقَةً وَ مَا بَلَغَ عَبْدٌ [حَقَّ][2] حَقِیقِیَّةِ الْإِخْلاصِ حَتَّى لا یُحِبَّ أنْ یُحْمَدَ عَلَى شَیْ‏ءٍ مِنْ عَمَلِ اللَّه‏».[3]

---

[1]. طبرسى، فضل بن حسن‏(1372هـ ش)ج‏1، ص409.

[2]. طبرسى، على بن حسن(1385هـ ق)النص، ص10.

[3]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏(1403هـ ق)ج‏69، ص304؛ نورى، حسین بن محمد تقى(1408هـ ق)ج‏1، ص100.

بازگشت عمل به عامل

«وَ لَنَا أعْمَالُنَا وَ لَکُمْ أعْمَالُکُمْ»؛ «لَنَا» خبر مقدم، «أعمَالُکُم» مبتدای مؤخر[1] و در تفسیر این بخش از آیه سه احتمال وارد شده است:

الف) مقصود این است که بگوییم: «لَنَا دِینُنَا وَ لَکُم دِینُکُم»،[2] چنان­که در آیه­ ی 6 از سوره­ ی کافرون فرمود: «لَکُمْ دِینُکُمْ وَ لِیَ دِین‏».

ب) مقصود آیه چنین است: ضرر اعمال شما به ما نمی­رسد و نفع و ثواب اعمال ما نیز به شما باز نمی­ گردد. بنابراین، ضرر اعمال شما فقط براى شما و نفع اعمال ما تنها براى ما است.[3] چنان­که در آیه­ ی ۲۴ از سوره­ ی سبأ می­فرماید: «قُلِ اللَّهُ وَ إِنَّا أوْ إِیَّاکُمْ لَعَلى‏ هُدىً أوْ فی‏ ضَلالٍ مُبینٍ».

ج) خداوند با جمله­ ی فوق، جواب سخن کسانی را می­ دهد که مى‏گفتند: اعراب چون بت‏پرست بودند شایستگى نبوّت ندارند. بدین معنا که؛ اگر برخی از اعراب بت­ پرست بوده‏ اند، به ما مسلمانان ارتباطی ندارد و ما نباید به جرم اعمال آنها مؤاخذه شویم.[4]

---

[1]. محی الدین، درویش(1415هـ ق)ج‏1، ص197؛ همچنین، ر.ک: صافى، محمود بن عبدالرحیم(1418هـ ق)ج‏1، ص281؛ و نیز، ر.ک: دعاس و حمیدان و قاسم(1425هـ ق)ج‏1، ص59.

[2]. دخیل، على بن محمد على(1422هـ ق)ص31؛ طبرسى، فضل بن حسن‏(1372هـ ش)ج‏1، ص408؛ ر.ک: ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ابراهیم‏(1422هـ ق)ج‏2، ص6.

[3]. طبرسى، فضل بن حسن‏(1372هـ ش)ج‏1، ص408.

[4]. همان.

نقش خدا در تدبیر امور و تعیین جایگاه رسالت

«وَ هُوَ رَبُّنَا وَ رَبُّکُمْ»؛ «واو» حالیه، «هو» مبتدا و «رَبُنَّا» خبر، جمله در محل نصب بنابر حالیت، و نیز؛ جمله­ی «وَ رَبُّکُم» معطوف به جمله­ ی پیشین است.[1] این بخش از آیه،‌ سخن رسول خدا صل الله علیه و آله به یهودیان و مسیحیان است که چنین فرمود: «ربّ ما و شما یکی است».

خدای تعالی، پروردگار ما و شما و آفریننده­ ی همه­ ی موجودات بوده و به تدبیر امورِ مصالحِ مردم داناتر است. بنابراین اوست که در هر موردى و در میان هر جمعیتى که صلاح بداند نبوّت را قرار خواهد داد و هر شخصى که بهتر بتواند این مسئولیّت و مقام را تحمّل کند به پیغمبرى برمی­ انگیزد.[2] به بیان دیگر؛ تنها خداوند است که تدبیر می­کند منصب و سمت رسالت به کدام تیره و چه فردی تعلق داشته باشد، چنان­که در آیه­ ی ۱۲۴ از سوره ­ی انعام می­ فرماید: «اللَّهُ أعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ».[3]

---

[1]. دعاس و حمیدان و قاسم(1425هـ ق)ج‏1، ص59؛ محی الدین، درویش(1415هـ ق)ج‏1، ص197؛ همچنین،‌ ر.ک: صافى، محمود بن عبدالرحیم(1418هـ ق)ج‏1، ص281.

[2]. طبرسى، فضل بن حسن‏(1372هـ ش)ج‏1، ص408.

[3]. ر.ک: بلاغى نجفى، محمد جواد(1420هـ ق)ج‏1، ص131؛ همچنین،‌ ر.ک: طنطاوى، سید محمد(1407هـ ق)ج‏1، ص288؛ و نیز، ر.ک: دخیل، على بن محمد على(1422هـ ق)ص31.

احتجاج صحیح و احتجاج باطل در آیه ی 139 سوره ی بقره

«أ تُحَاجُّونَنَا فىِ اللَّهِ»؛ این بخش از آیه این­گونه معنا می­شود: «آیا با ما بحث و مجادله می­ کنید؟» و یا این که می­توان آن را چنین معنا نمود: «آیا برای ما حجت و دلیل می­ آورید؟». همزه­ ی استفهام در این­جا انکاری[1] و در مقام توبیخ، نکوهش و تنبیه[2] است. همچنین؛ کلمه­ی «تُحَاجُّونَنَا» فعل نهی، به منزله­ ی «لا تُحَاجُّونَنَا» بوده، ضمیرِ در آن، مفعولِ جمله و مصدرش «محاجّة» است.[3]

در این­جا- برای تبیین سؤالِ فوق- لازم است صورت­های صحیح احتجاج پیرامون خدای تعالی بیان گردد. قرآن کریم در سه مورد، منازعه و احتجاج درباره­ ی خداوند را جایز می­داند:

الف) منازعه با کسانی که قائل به تعدد خدایان هستند؛ مانند احتجاج حضرت ابراهیم علیه السلام  با بت ­پرستان، چرا که معبود او خدای تعالی و معبود آنها اوثان و اصنام و ستارگان بود. چنان­ که قرآن کریم در آیه­ ی 80 از سوره­ ی انعام به این مسئله پرداخته است.[4] همچنین؛ قرآن کریم در آیات 15 و 16 از سوره­ ی شوری رسول اکرم صل الله علیه و آله را به احتجاج با وثنی­های حجاز که به ارباب متفرق معتقد بوده و ربوبیت خداوند را قبول نداشتند، فرا می­ خواند.[5]

ب) احتجاج با اهل کتاب؛ آنها که خود را از مقرّبینِ خدا می­ دانستند، زیرا گمان می­ کردند فرزندان خدایند و بهشت را هم در انحصار خود دارند! چنان­که سخن، پیرامون این جریان- در آیه ­ی 111 از سوره­ ی بقره- به تفصیل بیان شد.

ج) اگر فردی عملی را انجام داده و آن را به دین منتسب کند، این حرکت برای دیگران- بر علیه او- قابل احتجاج خواهد بود؛ زیرا صرف انتساب عملی به دین هرگز کافی نیست.[6]

بنابراین، با توجه به این سه صورت، ادعای کهن بودن دین و کتاب، قابل احتجاج نبوده و منازعه­بردار نیست. احتجاج باید عالمانه و از وحی، عقل و یا نقل سرچشمه بگیرد. چنان­که قرآن کریم در آیه­ ی 8 از سوره ­ی حج، مجادله­ی غیرعالمانه را به نقد کشیده و می­ فرماید: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یُجأدِلُ فىِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدًى وَ لا کِتَابٍ مُّنِیر».

حاصل آن که؛ خدای تعالی در این آیه به آخرین فرستاده­ ی خویش چنین می ­فرماید: در پاسخ به گفته‌های بی­ اساس یهود بگو: بحث و مجادله­ی بی­جا و نادرستِ شما درباره­ ی اختیارات خدا و این که چرا خداوند دین اسلام را به عنوان آخرین دین، و پیامبر را غیر از نژاد یهود قرار داد، غلط بوده و فاقد هرگونه­ پشتوانه­ ی عقلائی است.

---

[1]. محی الدین، درویش(1415هـ ق)ج‏1، ص197؛ حسینی شیرازی، سید محمد(1423هـ ق)ص32؛ بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین(1361هـ ش)ج‏2، ص99.

[2]. زحیلى، وهبة بن مصطفى(1418هـ ق)ج‏1، ص328؛ طالقانى، سید محمود(1362هـ ش)ج‏1، ص320؛ بغوى، حسین بن مسعود(1420هـ ق)ج‏1، ص174.

[3]. داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج‏3، ص168؛ طیب، سید عبدالحسین‏(1378هـ ش)ج‏2، ص219؛ همچنین- برای اطلاعات بیشتر- ر.ک: خسروانى، على رضا(1390هـ ق)ج‏1، ص182.

[4]. «وَ حَاجَّهُ قَوْمُهُ قَالَ أ تُحاجُّونىّ‏ فىِ اللَّهِ وَ قَدْ هَدَانِ وَ لَا أَخَافُ مَا تُشْرِکُونَ بِهِ إِلَّا أَن یَشَاءَ رَبىّ‏ شَیْئاً وَسِعَ رَبىّ‏ کُلَّ شىَ‏ءٍ عِلْمًا أ فَلَا تَتَذَکَّرُونَ».

[5]. «فَلِذَالِکَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ کَمَا اُمِرْتَ وَ لا تَتَّبِعْ أهْوَاءَهُمْ وَ قُلْ ءَامَنتُ بِمَا أنزَلَ اللَّهُ مِن کِتَابٍ وَ اُمِرْتُ لِأعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَ رَبُّکُمْ لَنَا أعْمَالُنَا وَ لَکُمْ أعْمَالُکُمْ لا حُجَّةَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ یجَمَعُ بَیْنَنَا وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ * وَ الَّذِینَ یحُاجُّونَ فىِ اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا اسْتُجِیبَ لَهُ حُجَّتُهُمْ دَاحِضَةٌ عِندَ رَبهِّمْ وَ عَلَیهْمْ غَضَبٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِید».

[6]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج7، ص259 و 260.

ولایت و تمسّک به اهل بیت علیهم السلام حقیقتِ صبغه­ ی الهی در آیه ی 138 سوره ی بقره

در ذیل آیه­ ی مورد بحث، دو دسته از روایات موجود است:

دسته­ ی اول می­ فرمایند: مقصود از «صِبغَة»، «اسلام» است.[1]

دسته­ ی دوم می­ فرمایند: مقصود از «صِبغَة» «معرفت امیرالمؤمنین علیه السلام  به ولایت ایشان در زمان میثاق» است.[2]

و البته بین هر دو دسته از روایات تعارضی نخواهد بود، زیرا معرفت داشتن نسبت به حضرت علی علیه السلام  و تمسک به ولایت ایشان، در واقع همان باطن و حقیقت اسلام است، چنان­که در حدیث شریف قدسی این­گونه می­خوانیم: «لا إِلَهَ إلا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أمِنَ مِنْ عَذَابِی فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أنَا مِنْ شُرُوطِهَا»؛[3] دژ و حصن اسلام، مشروط به ولایت است، این، امکان­ پذیر نیست که ماده­­ ای وجود داشته باشد اما از عناصر ترکیبی، تهی باشد. همان­طور که عناصر ترکیب اسلام، عدالت، نبوت، ولایت و معاد است.

---

[1]. قمى، على بن ابراهیم(1404هـ ق)ج‏1، ص62؛ ابن بابویه، محمد بن على‏(1403هـ ق)النص، ص188؛ داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج‏3، ص165.

[2]. عیاشی، محمد بن مسعود(1380هـ ق)ج‏1، ص62؛ بحرانى، هاشم بن سلیمان‏(1416هـ ق)ج‏1، ص339؛ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏(1403هـ ق)ج‏3، ص281.

[3]. ابن بابویه، محمد بن على‏(1376هـ ش)ص235؛ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏(1404هـ ق)ج‏12، ص210؛ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏(1403هـ ق)ج‏49، ص123.

مسلمانان حقیقی، پیشگام در عبادت خالصانه

«وَ نَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ»؛ جمله­ ی مزبور به شکل‌های دیگری نیز در قرآن کریم استعمال شده است؛ چنان­که در آیه­ ی 136 از همین سوره­ این­گونه فرمود: «وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُون» و یا در آیه­ ی ۳۹ از سوره­ ی بقره نیز چنین فرمود: «وَ نَحْنُ لَهُ مُخْلِصُون»«بقره/39». این قبیل جملات، هویت واقعی مسلمانان را مکشوف و در صدد بیان این مهم است که مؤمنان حقیقی در پذیرش دین اسلام پیشگام بوده و از ظاهرسازی، تفرقه و اختلاف دوری می­کنند.[1]

حرف «واو» در این بخش از آیه، عاطفه بوده[2] و بر «مَنْ» عطف می­شود؛ یعنی چه رنگی است که با اتصاف به آن رنگ می­توان برای خدا خالصانه عبادت کرد؟ حال که هیچ رنگی به زیباییِ رنگ خدا نیست پس ما نیز تنها مُلَبَّس به رنگ الهی شده و او را می­پرستیم. لازم به ذکر است؛ بر اساس نظر بسیاری از مفسران، جمله­ ی مورد بحث به جمله­ی «آمَنَّا بِاللَّه» معطوف است.[3]

---

[1]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: همان، ص254 و 255.

[2]. دعاس و حمیدان و قاسم(1425هـ ق)ج‏1، ص58؛ محی الدین، درویش(1415هـ ق)ج‏1، ص197؛ صافى، محمود بن عبدالرحیم(1418هـ ق)ج‏1، ص280.

[3]. زمخشری، محمود(1407هـ ق)ج‏1، ص196؛ طنطاوى، سید محمد(1407هـ ق)ج‏1، ص287؛ طب‍رس‍ی‌، ف‍ض‍ل‌ ب‍ن‌ ح‍س‍ن‌(1428هـ ق)ج‏1، ص84.

وجه أحسن بودن و جذابیت رنگ خالصِ الهی

«وَ مَنْ أحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً»؛ کلمه­ ی «مَنْ»- استفهام انکاری[1]- مبتداء، «أحسَنُ»- اسم تفضیل[2]- خبر[3] و «صِبغَة» تمییز و منصوب است.[4] بنابراین، لحن آیه استفهامی و لکن به معنای انکار و نفی است. و لهذا می­ فرماید: چه رنگی از رنگ خداوند جذابتر، زیباتر و بهتر است؟ به معنای دیگر؛ هیچ رنگی زیباتر از رنگ الهی نیست، چرا که رنگ الهی یعنی دین خالص پروردگار و پرستش خالص توحیدی. این نکوئی، جذابیت و أحسن بودن از چند جهت است:

الف) از جهت «آفرینش»؛ چنان­که فرمود: «الَّذِى أحْسَنَ کُلَّ شَىْءٍ خَلَقَهُ»«سجده/7»، بر این اساس، زیباتر از این نظام هستی که آفریده ­ی خداوند است، وجود ندارد زیرا اگر زیباتر از آن ممکن بود خداوند آن را می­آفرید.

ب) از جهت «حکم و فرمان»؛ چنان­که فرمود: «وَ مَنْ أحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُکْماً لِّقَوْمٍ یُوقِنُون»«مائده/50»، در این صورت، هیچ دین و مکتبی به زیبایی امر و حکم خداوند نیست.

ج) از جهت «دین و مجموعه­ ی قوانین»؛ چنان­که فرمود: «وَ مَنْ أحْسَنُ دِیناً مِّمَّنْ أسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِن»«نساء/125»، رمز و راز حصر زیبایی در دین، این است که دین الهی مایه­ ی تزکیه­ ی نفس و شکوفایی فطرت و عقل است. و لکن رنگی که غیر الهی باشد تنها مایه­ ی فریب و تدلیس نفس است، چنان­که فرمود: «وَ قَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا»«شمس/10».[5]

---

[1]. خسروانى، على رضا(1390هـ ق)ج‏1، ص181؛ حسینی شیرازی، سید محمد(1424هـ ق)ج‏1، ص184؛ داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج‏3، ص16۸.

[2]. همان؛ صافى، محمود بن عبدالرحیم(1418هـ ق)ج‏1، ص280.

[3]. عکبرى، عبدالله بن الحسین‏(1419هـ ق)ص41؛ حائرى تهرانى، میر سید على(1377هـ ش)ج‏1، ص321؛ آلوسى، سید محمود(1415هـ ق)ج‏1، ص395.

[4]. مصطفوی، حسن(1380هـ ش)ج‏2، ص207؛ نجفی خمینی، محمد جواد(1398هـ ق)ج‏1، ص300؛ عکبرى، عبدالله بن الحسین‏(1419هـ ق)ص41.

[5]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج7، ص254-252.

ابطال رنگ­های توخالی و نمایشی

مرحوم طبرسی می ­نویسد: بعضی از نصاری کودک خود را در آبی- که به آن «مُعَمُّودیه» می­گفتند- تغسیل می­دادند، با این عنوان که این کودک از گناه پاک و پاکیزه شده و در خط خدا قرار دارد.[1]

این آیه در صدد رد نمودن رنگ­های نمایشی، ظاهری و خالی از محتواست؛ به همین مقصود چنین فرمود: بهترین رنگ، رنگ خداوند است. همچنین در حدیثی از حضرت امام صادق علیه السلام  چنین می خوانیم: «عُرْوَةُ اللَّهِ الْوُثْقَى التَّوْحِیدُ وَ الصِّبْغَةُ الْإِسْلامُ».[2]

---

[1]. همان، ص407.

[2]. برقی، احمد بن محمد بن خالد(1371هـ ق)ج‏1، ص241؛ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏(1403هـ ق)ج‏3، ص279.