«وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا»؛ کلمه ی «إذ»- به معنای «به یاد آور»- عطف بر «إذ» در آیهی پیشین بوده[1] و ظرف برای «اُذکُر»- که مقدر است- خواهد بود.[2] و کلمه ی «هذا» اشاره به «بلد»- یعنی مکه- است.[3]
این بخش از آیه ی مورد بحث، حکایت از دعا دارد؛ چرا که اگر سافل به عالی امری نماید، به آن، درخواست یا دعا گفته میشود. و لهذا؛ این دعا، درخواست و تقاضای بندهای از مولای خود بوده و به دو نکته اشاره دارد:
الف) سرزمین مکه محبوبترین زمینها در نزد خداوند است، چنانکه در حدیثی اینگونه میخوانیم: «عَنْ أبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أحَبُّ الْأرْضِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مَکَّةُ وَ مَا تُرْبَةٌ أحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ تُرْبَتِهَا...».[4]
ب) سرزمین مکه از دیرباز، مهد توحید، کانون دین الهی و جایگاه انبیاء عظام و اولیاء الهی بوده است،[5] چنانکه در آیه ی ۹۶ از سوره ی آل عمران می فرماید: «إِنَّ أوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَ هُدًى لِّلْعَالَمِینَ».
[1]. قمى مشهدى، محمد بن محمد رضا(1368هـ ش)ج2، ص145.
[2]. طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر(1412هـ ق)ج1، ص425؛ بلاغى نجفى، محمد جواد(1420هـ ق)ج1، ص127؛ ابن عجیبه، احمد(1419هـ ق)ج1، ص164.
[3]. طبرسى، فضل بن حسن(1372هـ ش)ج1، ص387؛ مغنیه، محمد جواد(1425هـ ق)ص24؛ طب‍رس‍ی، فضل بن حسن(1428هـ ق)ج1، ص78.
[4]. ابن بابویه، محمد بن على(1413هـ ق)ج2، ص243؛ مجلسی، محمد تقی(1414هـ ق)ج7، ص219؛ حر عاملى، محمد بن حسن(1409هـ ق)ج13، ص243.
[5]. تفسیر جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج6، ص601.
