«لا تَقُولُوا رَاعِنَا وَ قُولُوا انظُرْ‌نَا»؛ واژه پژوهان و مفسران درباره ی مبدأ اشتقاق، قرائت و معنای این واژه آرای گوناگونی دارند؛[1] واژهی «راعِنا»، یکی از واژگان دو پهلو بود؛ زیرا اگر لفظ مزبور از «الرّعی» مشتق شده باشد به معنای «مراعات»[2] و «مهلت دادن»[3] میآید اما اگر آن را مشتق از «الرَّعونَة» بدانیم به معنای «حماقت و کودن»[4] خواهد بود. همچنین؛ حرف الف (راعِن: راعِنا) در آخر این کلمه، «الفِ اطلاق» نام دارد[5] که برای تناسب بین منادا و ندا آورده میشود؛ مثلاً به جای این که بگوییم: «یا زید»، از کلمه ی «یا زیداً» استفاده میشود.[6] از اینرو آیه نازل شد که «راعِنا» نگوئید.
در حدیثی از حضرت امام محمد باقر علیه السلام چنین آمده است: «هذه الکلمة سبّ بالعبرانیة، الیه کانوا یذهبون».[7]
البته همین بحث، در آیه ی 46 از سوره نساء با تفصیل بیشتری بیان شده است؛ در آنجا بیان میکند که یهودیان عصر نزول قرآن، سه کلمه را به عنوان طعنه بر دین اسلام و در جهت توهین و تحقیر استفاده می کردند:
الف) جمله ی «سَمِعنَا وَ عَصَینَا»«بقره/۹۳»«نساء/۴۶»، (شنیدیم و نافرمانی کردیم).
ب) جمله ی «وَ اسْمَعْ غَیْرَ مُسْمَعٍ»«نساء/۴۶»، (شنیدیم و مخالفت کردیم).
ج) کلمه ی مربوط بحث یعنی «رَاعِنَا».
به همین جهت در جایجای قرآن کریم به مسلمانان دستور داده شد که بگوئید: «سَمِعْنا وَ أطَعْنا»،[8] (شنیدیم و اطاعت کردیم). و در جای دیگر فرمود که چنین بگویید: «وَ اسْمَعْ وَ انْظُرْنا»«نساء/۴۶»، (سخن ما را بشنو و بنگر).[9]
[1]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج6، ص۳۲-۲۶.
[2]. داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج2، ص440؛ طالقانى، سید محمود(1362هـ ش)ج1، ص254؛ همچنین، ر.ک: حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد(1363هـ ش)ج1، ص220.
[3]. طنطاوى، سید محمد(1407هـ ق)ج1، ص236؛ مکارم شیرازی، ناصر(1374هـ ش)ج1، ص384.
[4]. داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج2، ص440؛ طنطاوى، سید محمد(1407هـ ق)ج1، ص236؛ آلوسى، سید محمود(1415هـ ق)ج1، ص348.
[5]. یعقوب، جعفری(1376هـ ش)ج1، ص310.
[6]. آلوسى، سید محمود(1415هـ ق)ج1، ص348.
[7]. طبرسى، فضل بن حسن(1372هـ ش)ج1، ص343؛ طوسى، محمد بن حسن(قرن14ق)ج1، ص389؛ عروسى حویزى، عبد على بن جمعه(1415هـ ق)ج1، ص115.
[8]. بقره/۲۸۵؛ نساء/۴۶؛ مائده/۷؛ نور/۵۱.
[9]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج۶، ص۳۸-۳۶.
