حکمت استعمال «مَا تَعْبُدون»

«إِذْ قَالَ لِبَنِیهِ مَا تَعْبُدُونَ مِن بَعْدِى»؛ واژهی «إذ» در این بخش از آیه، بدل از «إذ» در جمله ی گذشته است.[1] فاعل در کلمه ی «قال» ضمیرِ «هو»- مستتر- است[2] که به واژهی «یعقوب» باز میگردد؛ «ما» اسم استفهام محلاً منصوب، و مفعولِ مقدم برای کلمهی «تَعبُدُون» است،[3] می فرماید: شما حضور نداشتید آن وقتی که یعقوب به پسرانش چنین گفت: «پس از من چه چیزی را می پرستید»؟

سؤال: چرا در اینجا از جملهی «مَا تَعبُدُونَ» استفاده شد، و نفرمود: «مَن تَعبُدونَ»؟

جواب: چون مردم در آن روزگار بت پرست بودند بدین معنا که تفکر رایجِ آن روز، بتپرستی بود. از اینرو آیین حاکم بر مصر باستان نیز در آن عصر بتپرستی بود. گویا جناب یعقوب علیه السلام نگران وضعیت فرزندانش باشد که بعد از وفات ایشان فرزندانش به چه آیینی متمایل میشوند، پس می پرسد: «أیُّ الأشیاءِ تَعبُدونَ مِن بعدی»؟[4] لازم به ذکر است؛ کلمه ی «شئ» هم بر ذوی العقول و هم بر غیر آن- و نیز بر موجود و معدوم- اطلاق میشود.[5]