حکمت عصمت امام علیه السلام در آیه ی 124 سوره ی بقره
در ارتباط با بحث عصمت امام علیه السلام و به مناسبتِ آیه ی مورد بحث، اجمالاً به چند نکته اشاره میشود:
دلیل عقلی بر عصمت امام علیه السلام
امامت، مقام و منصبی است که خدای سبحان آن را به امام علیه السلام ارزانی داشته است. به جهت آن که امام- به غیر از دریافت و ابلاغ وحی- از تمام شئون پیامبر صل الله علیه و آله برخوردار است، لهذا؛ مقامِ امامت از عصمت انفکاک ناپذیر است. مقام امامت- آنگونه که از کتاب و سنت بر میآید- در رهبری سیاسی جامعه ی اسلامی خلاصه نمیشود، بلکه دنباله ی نبوت و کامل کننده ی رسالت است. چنین تصویری از مسئله، پیامبر و امام را در کنار هم مینشاند و دلایل عقلی عصمت را به قلمرو امامت نیز میکشاند. با این تفاوت که در اینجا، به جای ابلاغِ وحی، سخن از تبیین معارف وحیانی است.[1]
متکلمان و دانشندان برجستهی شیعه برای اثبات و لزوم عصمت امام علیه السلام به دلایلی تمسک جسته اند که اجمالاً به برخی از آنها اشاره میشود:
الف) برهان امتناعِ تسلسل
بر اساس این برهان، امام باید معصوم باشد؛ زیرا در غیر این صورت باید امام دیگری باشد تا او را به راه صواب، هدایت و خطای او را اصلاح کند. پس لاجرم آن فردِ دیگر، امام و معصوم است. و اگر او هم معصوم نباشد، امامِ سومی لازم است و هکذا. بنابراین، روندِ مزبور به تسلسل کشیده میشود. و چون تسلسل محال است، باید این سلسله به معصوم منتهی شود. حاصل آن که؛ امام باید معصوم باشد.[2]
ب) برهان حفظ شریعت
آیین پاک و شریعت ناب محمدی صل الله علیه و آله برای زمان محدودی نیامده است، بلکه همواره و تا روز قیامت ضامن سعادت و رستگاری پیروان و رهروان خود خواهد بود. بنابراین، حفظ این آیین از واجبات است. از سوی دیگر، پاسداری از شریعت در صورتی امکان پذیر است که حافظ و نگهبان و پاسدار آن، شرایط لازم و کافی برای حفظ آن را داشته باشد؛ یعنی کسی که مسئولیت حفظ شریعت را بر عهده دارد، باید بتواند شریعت را بدون کمترین تغییر و تحریف، حفظ نموده و برای مکلفان بیان کند. بر این اساس باید گفت:
1. شریعتی که پیامبر اکرم صل الله علیه و آله آورده است بر عموم مکلفان تا روز قیامت واجب است. از اینرو پیوسته به حافظی نیاز دارد که بدون هرگونه تغییر و تحریفی آن را برای مکلفان بازگو نماید. چرا که در غیر این صورت، تکلیف به ما لا یطاق لازم خواهد آمد.
2. آن ناقل و حافظ باید یک شخصیتِ معصوم باشد. زیرا در غیر این صورت احتمال تغییر و تحریف در شریعت وجود خواهد داشت. بنابراین برای مصون ماندن آن از تغییر و تحریف، چارهای جز این نیست که حافظ آن نیز مصون از هر خطا، گناه و اشتباه باشد. و او کسی جز پیشوای معصوم علیه السلام نیست.[3]
