قنوت تکوینی و تشریعی در آیه ی 116 سوره ی بقره
«کُلٌّ لَّهُ قَانِتُون»؛ کلمه ی «قَانِتُون»، جمع مذکر سالم،[1] و «قنوت» در اصل به معنای اطاعت،[2] دوام بر اطاعت،[3] اطاعت و پرستش همراه با خضوع و فروتنی،[4] و همچنین به معنای خشوع و إقرار بر عبودیت[5] آمده است که به دو قسم تقسیم میشود:
الف) «قنوت تشریعی»؛ یعنی قنوتی که به دستور شریعت و با اختیار صورت می‌گیرد. از اینرو کسی که نماز می‌خواند آن را با قنوت بهجا میآورد، چنانکه فرمود: «قُومُواْ لِلَّهِ قَانِتِین»«بقره/۲۳۸»، و فرمود: «یا مَرْیَمُ اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی»«آلعمران/۴۳».[6]
ب) «قنوت تکوینی»؛ در این نوع از قنوت، تواضع و خضوع بر اساس شعورِ تکوینی خواهد بود، و «قَانِتُون» به جمیع موجودات سماوی و أرضی اشاره مینماید. همچنانکه در آیهی مورد بحث اینگونه فرمود: «لَهُ مَا فىِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأرْضِ».[7]
از نگاه آیات و روایات، شعور موجودات جهان یک شعور تکوینی به حساب می آید؛[8] آیه ی 4 از سورهی زلزله به همین نکته اشاره نموده و میفرماید: «یَوْمَئذٍ تُحَدِّثُ أخْبَارَهَا». و آیه ی 41 از سوره ی نور نیز به همین مسئله اشاره کرد و چنین فرمود: «أ لَمْ تَرَ أنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَن فىِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأرْضِ وَ الطَّیْرُ صَافَّاتٍ»؛ به نظر میرسد مقصود از آیه ی مورد بحث، همین مورد اخیر است.
[1]. دعاس و حمیدان و قاسم(1425هـ ق)ج1، ص51؛ طالقانى، سید محمود(1362هـ ش)ج1، ص278.
[2]. ال‍ف‍راه‍ی‍دی، ال‍خ‍ل‍ی‍ل بن اح‍م‍د(1409هـ ق)ج5، ص129.
[3]. قرشى، سید على اکبر(1371هـ ش)ج6، ص41.
[4]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1374هـ ش)ج۳، ص۲۵۰؛ مصطفوى، حسن(1430هـ ق)ج9، ص323.
[5]. اب‍ن م‍ن‍ظور، محمد بن م‍ک‍رم(1414هـ ق)ج2، ص73.
[6]. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج۶، ص۲۹۲.
[7]. ر.ک: همان.
[8]. ر.ک: طیب، سید عبدالحسین(1378هـ ش)ج1، ص102.
