«نسخ» در بیان لغت و شرع در آیه ی 106 سوره ی بقره
واژه ی «نسخ» از نگاه لغت یعنی «إزالهی شیای یه شئِ دیگر»؛[1] مثل این که بگویند: «نَسَخَت الشَّمسُ الظّلَ»،[2] یعنی خورشید سایه را از میان برد و جایگزین آن شد. این کلمه در بیانِ شرع، به معنای ابطال و برداشتن حکمِ واقعی- که قبلاً در دین الهی ثابت بود- گفته میشود. زیرا این کلمه به معنای «ابطال»[3] هم آمده است، از اینرو چنین می گوییم: «نسخت الشمس الظل تنسخه، إذا أذهبته و أبطلت».[4]
به عنوان مثال؛ در آیه ی 15 از سوره ی نساء، حکم عمل شنیعِ زنا که با چهار شاهد ثابت شده باشد این بود که او را در خانه زندانی کنند تا بمیرد، فرمود: «فَأمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّى یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ»، اما این حکم به وسیله آیه ی 2 از سوره ی نور نسخ شد، چنانکه فرمود: «الزَّانِیَةُ وَ الزَّانىِ فَاجْلِدُواْ کُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِاْئَةَ جَلْدَةٍ»، بر طبق این آیه؛ حکم زنای محصنه، رجم و حکم زنای غیر محصنه نیز تعزیر تا صد تازیانه است. از اینرو حکم آیه ی سابقه به وسیله ی آیه ی أخیر باطل شد.[5]
[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412هـ ق)ص801؛ بیضاوى، عبدالله بن عمر(1418هـ ق)ج1، ص99؛ ابن عاشور، محمد بن طاهر(1420هـ ق)ج1، ص638.
[2]. ابن عجیبه، احمد(1419هـ ق)ج1، ص148؛ اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف(1420هـ ق)ج1، ص540؛ داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج2، ص459.
[3]. فخر رازى، محمد بن عمر(1420هـ ق)ج3، ص636؛ گنابادى، سلطان محمد(1408هـ ق)ج1، ص130؛ کرمى حویزى، محمد(1402هـ ق)ج1، ص132.
[4]. طنطاوى، سید محمد(1407هـ ق)ج1، ص241.
[5]. ر.ک: قمى، على بن ابراهیم(1404هـ ق)ج1، ص133؛ همچنین، ر.ک: طبرى کیا هراسى، ابوالحسن على بن محمد(1405هـ ق)ج4، ص292؛ و نیز، ر.ک: طب‍رس‍ی، ف‍ض‍ل بن ح‍س‍ن(1428هـ ق)ج1، ص243.
