مقصود از واژه ی «فتنه» در آیه ی 102 سوره ی بقره
«وَ مَا یُعَلِّمَانِ مِنْ أحَدٍ حَتَّی یَقُولا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ»؛ واژه ی «فتنه»- به معنای «إبتلاء» و «إختبار»[1] که در ترجمه ی فارسی «آزمایش»[2] نامیده میشود- در جایی استعمال میشود که موجبِ اختلال و اضطراب در موضوعی باشد.[3] همچنین؛ واژه ی مزبور در جایی به کار میرود که بخواهد جدّیت، و یا تلاش و کوشش در عملی را- تا نتیجه ی مطلوب- برساند.[4] مثل امتحان گرفتن معلّم از دانش آموزان که سبب تلاش هر چه بیشتر شاگردانش خواهد شد، و چنانکه آیه ی ۱۰ از سورهی ممتحنه بر این مقصود دلالت دارد؛ فرمود: «یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا جَاءَکُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَ‌اتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ». از اینرو امتحان زنهای مؤمنه ی مهاجره صرفاً بدین جهت است که آنها در راستای تحصیل عفّت و پاکدامنی کوشش کنند.
و اما واژه ی «ابتلاء»؛ در جایی به کار میرود که تحول و یا انقلابی رخ دهد، چنانکه در آیه ی 16 از سوره ی فجر این مطلب ثابت میشود که فرمود: «وَ أمَّا إِذَا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِ‌زْقَهُ».[5] و «مصطفوی» در ادامه ی معرفی واژه ی مزبور می نویسد: آن تقلب و تحولی که با آن نتیجه ی مقصودِ نظر به دست آید.[6][1]. اب‍ن م‍ن‍ظور، محمد بن م‍ک‍رم(1414هـ ق)ج13، ص317؛ اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف(1420هـ ق)ج1، ص511؛ سمرقندى، نصر بن محمد بن احمد(1418هـ ق)ج1، ص80.
[2]. بستانی، فؤاد افرام(1370هـ ش)ص655.
[3]. مصطفوى، حسن(1430هـ ق)ج9، ص23؛ مصطفوی، حسن(1380هـ ش)ج2، ص23؛ جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج5، ص655.
[4]. جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج5، ص655.
[5]. همان.
[6]. مصطفوى، حسن(1430هـ ق)ج1، ص335.
