مقصود از «کفر» در آیه ی شریفه 85 سوره ی بقره
«أ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتَابِ وَ تَکْفُرُ‌ونَ بِبَعْضٍ»؛ سؤال: آیا مسئله ی ایمان و کفر، دو واژه ی اصطلاحی هستند؟
در جواب به این سؤال اقوالی مطرح شده است که در حد امکان بدان اشاره میشود:
الف) تعبیر به ایمان و کفر اصطلاحی نیست بلکه بیانگر وجود نوعی تناقض در رفتار است. فدیه گرفتن برای آزادی اسیران- نه برای امتثال حکم الهی که- صرفاً ناشی از روح نژادپرستی است. از اینرو حرکت مزبور حتی از مصادیق آیهی 102 از سوره ی توبه که فرمود: «خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحاً وَ ءَاخَرَ سَیِّئا»، نیز نخواهد بود، بلکه این رفتار، مصداقِ سخن حضرت امیرالمومنین علیه السلام است که فرمود: «یَعْطِفُ الْهَوَى عَلَى الْهُدَى إِذَا عَطَفُوا الْهُدَى عَلَى الْهَوَى وَ یَعْطِفُ الرَّأْیَ عَلَى الْقُرْآنِ إِذَا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَى الرَّأْی».[1] اینها هدایت را به خواسته هایشان عرضه میکنند اگر مناسب با خواسته اشان بود آن را قبول میکنند، و در غیر اینصورت به هدایت الهی کفر میورزند.[2]
ب) سبزواری در «مواهب الرحمن» مینویسد: این بخش از آیه تنها در صدد توبیخ و نکوهش گروه محارب بوده و میفرماید: در این نحوه از رفتار شما ایمان نهفته نیست زیرا احکام الهی را به استهزاء گرفته و مرتکب فسق شدهاید. و همانطور که میدانیم، دو مقوله ی «کفر» و «فسق» از هم جدا بوده و انسانِ فاسق، کافر نیست.[3]
به نظر میرسد؛ مقصود این مفسر محترم از آیه ی شریفه، عدم اطاعت از دستورات الهی بوده و ناظر به کفر عملی باشد، و نه کفر اعتقادی. به بیان دیگر؛ ایشان میفرماید: آنان با این حرکت خود تنها مرتکب کفر عملی شدهاند، و لکن این مسئله دلیل نمیشود که بگوییم: این عده به مجموع تورات کافر بودند تا کفر اعتقادی آنها ثابت شود.
ج) زمخشری در «کشاف» مینویسد: وقتی از گروه محارب پرسیده میشد اگر با دادن فدیه اسیران را آزاد میکنید پس چرا با آنان به جنگ برمیخیزید؟! آنان در جواب میگفتند: هرچند قتل حرام است اما از تنها گذاردن حلیف و همپیمانمان حیا میکنیم.[4] از فحوای کلام زمخشری چنین برداشت میشود که اطلاق کفر در جملهی «وَ تَکفُرونَ بِبَعض»، یک اطلاق مجازی بوده و اشاره به شدّت قبحِ عمل داشته باشد. یعنی کشتار و اخراجشان از مرز و بوم بسیار زشت است.[5]
[1]. شریف الرضی، محمد بن حسین(1414هـ ق)ص195، خطبه138؛ تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد(1410هـ ق)ص813؛ لیثى واسطى، على بن محمد(1376هـ ش)ص554.
[2]. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج5، ص422 و 423.
[3]. ر.ک: موسوی سبزواری، موسوى سبزوارى، سید عبدالأعلى(1409هـ ق)ج1، ص314.
[4]. زمخشری، محمود(1407هـ ق)ج1، ص161.
[5]. جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج5، ص426.
