معنا و وجه افتراق دو واژه¬ی «تبعیت» و «اطاعت» در آیه 38 سوره ی بقره

«فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدایَ»؛ مسئله ی «تبعیت» با «اطاعت» متفاوت است؛ واژه ی «اطاعت» از «طوع» بوده به معنای «میل و رغبت»،[1] و نیز «انقیاد»[2] است. به بیان دیگر؛ قوامِ این کلمه، به رغبت و میل خواهد بود. بنابراین مقصودِ آیه ی 33 از سوره ی محمد که فرمود: «أطِیعُوا اللَّهَ وَأطِیعُوا الرَّسُولَ»، این است که باید اطاعت شما از سر میل و رغبت و اختیار باشد.[3]

و اما واژه ی «تبعیت»؛ این کلمه- بر خلاف واژه ی «اطاعت»- به عملی گفته میشود که در اعضاء و جوارح انسان نمود پیدا میکند ولو این که فرد به آنچه انجام میدهد میل پیدا نکند! همانند زنی که به ظاهر پوشش خود را رعایت کرده و از دین تبعیت میکند ولو این که ممکن است قلباً به آنچه انجام میدهد مایل نباشد.

البته گاهی هم «تبعیت» به معنی «اطاعت» می آید؛ البته شرطش این است که در کلام قرینه باشد، مانند آیه ی 68 از سورهی آل عمران که فرمود: «إِنَّ أوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ»، در این آیه، کلمه ی «اُولَی» قرینه قرار گرفته، و اولویت در جایی است که اطاعت از روی میل و رغبت انجام پذیرد. همچنین در آیهی 38 از سوره ی بقره که میفرماید: «فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»،[4] نفی خوف و حزن، قرینه شده است تا در ادامه ی آیه- که فرمود: «فَمَن تَبِعَ هُدَایَ»- مسئله ی «تبعیت» به معنی «اطاعت» باشد. این آیه از قبیل آیه ی 31 از سورهی بقره است که فرمود: «إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ...»، قرینه در این آیه، تلازمی است که بین محبت خدا- یعنی «تُحِبُّونَ اللّهَ»- و محبت شما- یعنی «یُحْبِبْکُمُ اللّهُ»- وجود دارد. بنابراین، قرینه در آیه ی مذکور شرط و جزای شرط است که اطاعت از خدا را عامل اصلی دوست داشتن خدا میداند.