انگیزه ی اهل کتاب از «إلقای شبهه»

انگیزه­ ی اهل کتاب از «إلقای شبهه» در آیه ی 42 سوره ی بقره چیست؟

«وَ لا تَلْبِسُواْ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ... وَ أنتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ قرآن کریم انگیزه­ ی اهل کتاب را در رابطه با مسئله­ ی إلقای شبهه، کور جلوه دادنِ حق و آغشته کردن آن به امور باطل، به دو عامل باز می­گرداند:

عامل اول: «تعصب»؛ جاهلیت کهن و تعصب کینه­ ی این گروه است، زیرا علم به حقانیت یک مکتب در قلب هر انسانِ آزاده­ای اثر مثبت گذاشته او را به پذیرش حق رهنمون خواهد ساخت، اما اگر این حقیقتِ مشهود در قلبِ فرد، اثر منفی از خود بر جای گذاشت معلوم می­شود که داعیه­ ی او برای ستیز با حق زیاد است. و این خصوصیت انسان­های عنود، لجوج و متعصب است.[1]

و عامل دوم: «ترس»؛ ترس از مواجه با مردم و مشخص شدن چهره ­­ی درونیشان، این عده را بر ارتکاب چنین اموری جری ساخته بود.[2]

---

[1]. ر.ک: همان، ص93.

[2]. چنان­که آیات 71 تا 75 سوره­ی آل عمران بر این مطلب اشاره دارد.

قرآن، مُهَیمن و مشرف بر سایر کتب آسمانی در آیه41 سوره ی بقره

قرآن، مُهَیمن و مشرف بر سایر کتب­ آسمانی

«وَ آمِنُواْ بِمَا أنزَلْتُ مُصَدِّقاً لِّمَا مَعَکُمْ»؛ خداوند در این جمله به توده­ ی یهودیان- أعم از علماء و غیر آنها- دستور می­دهد: به قرآنی که از ناحیه­ ی من فرستاده شده است، ایمان بیاورید.[1] این قسمت در واقع، تاکید جمله­ ی «أوْفُواْ بِعَهْدِی» است که لازمه­ی وفای به عهد، ایمان به قرآن است.

قرآن کریم، ناظر و حاکم بر تورات و انجیل و بر این دو کتاب سیطره دارد، به همین جهت خداوند در آیه­ ی 48 از سوره­ ی مائده قرآن را «مهیمن» معرفی کرده و می­فرماید: اگر قرآن نبود تورات و انجیل از بین می رفتند و این قرآن بود که آنها را حفظ و احیا نمود؛ «مُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَ مُهَیْمِناً عَلَیْهِ».[2]

همچنین؛ در آیه­ ی 101 از سوره­ی بقره می­فرماید: اگر قرآن، تورات و انجیل را تصدیق نمی­نمود این دو کتاب را تکذیب کرده و از بین می­بردند! چنان­که فرمود: «وَ لَمَّا جَاءهُمْ رَسُولٌ مِّنْ عِندِ اللّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِیقٌ مِّنَ الَّذِینَ اُوتُواْ الْکِتَابَ کِتَابَ اللّهِ وَرَاء ظُهُورِهِمْ کَأنَّهُمْ لا یَعْلَمُونَ»، (هنگامی که رسول خدا از جانب خداوند به سوی یهودیان آمد، خصوصیتی داشت و آن این بود که کتاب آنها را تصدیق می­کرد. ولی گروهی از علمای یهود، کتاب خدا را دور انداختند به طوری که نمی­دانند این کتاب همان کتاب خداست).

جهت این که قرآن کریم دو کتاب تورات و انجیل را تصدیق نمود این بود که اوصاف پیامبر اکرم؟صل؟ در این دو کتاب بیان شده است، بنابراین اگر یهودیان، وجود پیامبر اکرم صل الله علیه و اله و سلم را تصدیق کنند- با توجه به این که قرآن نیز تصدیق­ کننده­ ی تورات و انجیل است- در حقیقت مثل این است که دو کتاب تورات و انجیل تصدیق شوند.

---

[1]. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج4، ص73.

[2]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج‏10، ص372؛ همچنین، ر.ک: قرشى، سید على اکبر(1371هـ ش)ج‏7، ص166 و 167.

مقصود از «عهد» در آیه ی مورد بحث در آیه 40 سوره ی بقره

مقصود از «عهد» در آیه­ ی مورد بحث

«اُوْفُواْ بِعَهْدِی اُوفِ بِعَهْدِکُمْ»؛ وفاى به عهد یکی از صفات بسیار ستوده است[1] که در آیات[2] و روایات[3] از حسن و مدح آن سخن به میان آمده است. واژه­ ی «عهد» و وفای به آن، به معنای یک نوع حفظ و نگهداریِ مستمر است. چنان­که پیمان را پیمان گویند، چون حفظ و نگهداریِ مستمر در آن نهفته است. بنابراین- در یک نگاه کلی- مقصود از «عهد» در شریفه­ ی مورد بحث «حِفظُ الشَّی‏ء وَ مُراعاتِه حالاً فَحالاً» خواهد بود.[4] چنان­که مفردات نیز به همین شیوه، پرده از واژه ی مذکور بر می­دارد.[5] و لهذا؛ حفظ عقیده­ ی توحید و پیروى از پیامبرانِ الهی عهدی است که در کتاب و به حسب فطرت و تجربه ‏هاى تاریخى، خداوند از آنها و از هر امتى- که داراى آئین خدایى است- گرفته است.[6]

همچنین؛ آیه­ ی 83 و 84 از همین سوره نیز می­تواند مفهومِ «عهد» را در آیه­ ی مورد بحث تبیین کند؛ چنان­که فرمود: «وَ إِذْ أخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلا اللّهَ وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً وَ ذِی الْقُرْبَى وَ الْیَتَامَى وَ الْمَسَاکِینِ وَ قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أقِیمُواْ الصَّلأةَ وَ آتُواْ الزَّکَاةَ ...» و فرمود: «وَ إِذْ أخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ لا تَسْفِکُونَ دِمَاءکُمْ وَ لا تُخْرِجُونَ أنفُسَکُم مِّن دِیَارِکُمْ».

همچنان­که؛ آیه­ ی 12 از سوره­ی مائده نیز مسئله­ی «عهد» و وفای به آن را این­گونه تشریح نمود: «وَ لَقَدْ أخَذَ اللّهُ مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَآئِیلَ... لأکَفِّرَنَّ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَ لأدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ ....».

در بیانی از حضرت امام صادق علیه السلام  این­گونه می­خوانیم: به عهد خویش مبنی بر ولایت امیرالمؤمنین؟ع؟  عمل کنید تا من نیز به عهد خود وفا کرده و شما را داخل بهشت کنم.[7] چنان­که این مضمون را جناب عیاشی نیز می­نماید که؛ وفا کنید به ولایت على علیه السلام  که واجب است از طرف خدا، تا من نیز وفا می­کنم از براى شما به دخول بهشت.[8] حاصل آن که؛ در این سخن شریف مقصود از جمله­ ی «اُوفِ بِعَهْدِکُم»، «بهشت» است.

---

[1]. طیب، سید عبدالحسین(1378هـ ش)ج‏2، ص8.

[2]. ر.ک: بقره/177؛ مریم/54؛ اسراء/34.

[3]. ر.ک: ابن بابویه، محمد بن على‏(1362هـ ش)ج‏1، ص113؛ همچنین، ر.ک: مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏(1403هـ ق)ج‏72، ص92؛ و نیز، ر.ک: نورى، حسین بن محمد تقى(1408هـ ق)ج‏11، ص316.

[4]. حقى بروسوی، اسماعیل(1405هـ ق)ج‏1، ص117؛ بغدادى، علاء الدین على(1415هـ ق)ج‏1، ص40؛ حائرى تهرانى، میر سید على(1377هـ ش)ج‏1، ص145.

[5]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412هـ ق)ص591.

[6]. طالقانى، سید محمود(1362هـ ش)ج‏1، ص139.

[7]. طالقانى، سید محمود(1362هـ ش)ج‏1، ص139.

[8]. عیاشی، محمد بن مسعود(1380هـ ق)ج‏1، ص42.

بیان پاره ای از نعمات الهی

. بیان پاره­ ای از نعمات الهی

«اذْکُرُواْ نِعْمَتِیَ الَّتِی أنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ»؛ نعمت، در این بخش از آیه امور متعددی را شامل خواهد شد، از جمله؛ الف) «انبیاء»؛[1] زیرا پیامبران زیادی از میان بنی اسرائیل برخواستند. ب) «نزول کتابهای آسمانی»؛[2] مانند: تورات و انجیل که مربوط به بنی اسرائیل است. ج) «نجات از چنگال فرعون».[3] د) «نزول مَنّ و سَلوی».[4] هـ) «شکافتن سنگ و جاری کردن آب».[5] و) «نجات بنی­اسرائیل از غرق شدن».[6]

---

[1]. ابن عجیبه، احمد(1419هـ ق)ج‏1، ص99؛ حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد(1363هـ ش)ج‏1، ص138؛ قرشی، سید علی اکبر(1377هـ ش)ج‏1، ص108.

[2]. قرطبی، محمد بن احمد(1364هـ ش)ج‏1، ص331.

[3]. ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو(1419هـ ق)ج‏1، ص148؛ قرطبی، محمد بن احمد(1364هـ ش)ج‏1، ص331؛ قرشی، سید علی اکبر(1377هـ ش)ج‏1، ص108.

[4]. طبرسى، فضل بن حسن‏(1372هـ ش)ج‏1، ص207؛ قرطبی، محمد بن احمد(1364هـ ش)ج‏1، ص331.

[5]. همان، ص331 و 332.

[6]. طبرسى، فضل بن حسن‏(1372هـ ش)ج‏1، ص207.

بیان چند نکته¬ی تفسیری پیرامون کلمه¬ی «بنی إسرائیل»

. بیان چند نکته­ ی تفسیری پیرامون کلمه­ ی «بنی إسرائیل»

«یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ»؛ در ارتباط با جمله­ ی مزبور به سه نکته اشاره می­شود:

الف) کلمه­ ی «إبن» دو جمع دارد: یکی، «أبنَاء» و دیگری، «بَنون»؛[1] هنگامی که «بَنون» منادای مضاف قرار گیرد منصوب می­شود- یعنی «یا بَنین»- که در حال اضافه، نون جمع ساقط گشت و تبدیل به «یا بَنی» شد.[2]

کلمه­ ی «اسرائیل» مرکب از دو کلمه­ی «إسر»- یعنی عبد- و «ئیل»- یعنی الله- است که در مجموع معنای آن «عبدالله» می­شود، همچنین؛ کلماتی همانند «میکائیل» و «جبرائیل» نیز به معنی عبدالله هستند که در روایات بدانها اشاره شده است.[3] اسرائیل لقب حضرت یعقوب علیه السلام  و ایشان نیز فرزند حضرت اسحاق علیه السلام است.[4] و ظاهر آن است که مقصود از بنی اسرائیل، مطلقِ فرزندان جناب یعقوب علیه السلام  باشند.[5]

ب) خطاب در کلمه­ ی «بنی ­اسرائیل» چگونه خطابی است؟

بعضی از خطاب­ها فقط برای سرزنش مخاطب به کار می­رود اما برخی دیگر از آنها «تشریفی» بوده و گویای شرافتِ مخاطب است؛ بر این اساس، خطابی که در آیه­ی مذکور به کار رفته، «تشریفی» است[6] یعنی به فرزندان یعقوب علیه السلام  می­فهماند؛ پدرشان کیست؟ (یعقوب) و لقبش چه بود؟ (عبدالله).

ج) مراد از «بنی­ اسرائیل» در این آیه یهودیان هستند و شامل مسیحیان نمی­شود؛ چون قضایایی که آیه­ ی مورد بحث پرده از آن برمی­دارد مربوط به یهودیانی است که خود را نژاد برتر می­دانستند! ولی در آیات دیگر، شامل مسیحیان نیز می­شود، همان­گونه که عنوان «بنی ­اسرائیل»، مورد خطاب حضرت مسیح علیه السلام  قرار می­گرفت، چنان­که فرمود: «وَ إِذْ قَالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ»«صف/6».[7]

---

[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412هـ ق)ص148؛ ابیارى، ابراهیم(1405هـ ق)ج‏8، ص71.

[2]. یعقوب، جعفری(1376هـ ش)ج‏1، ص149.

[3]. طوسى، محمد بن حسن(قرن14ق)ج‏1، ص180.

[4]. حسینى همدانى، سید محمد حسین(1404هـ ق)ج‏1، ص134.

[5]. حسینى جرجانى، سید امیر ابوالفتوح(1404هـ ق)ج‏2، ص554.

[6]. اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف(1420هـ ق)ج‏1، ص281.

[7]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج4، ص26.