«فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ»؛ در آیه 37 سوره بقره کلمه ی «تَلَقّی» به معنای «تفهُّم» و «دریافت کردن»[1] بوده و مرکب از دو چیز است: یکی «علم تفصیلی» و دیگری «اشتیاق»؛ بر همین اساس در بحث فقه(باب تجارت)بحثی وجود دارد که نام آن، «تلقی رکبان» است؛ یعنی هنگامی که تُجار به شهری می‌رسند مردم برای خرید بیرون شهر می آمدند؛ در این آمدنِ تجار هم علم تفصیلی و هم اشتیاق نهفته است!
«فَأخْرَجَهُمَا مِمَّا کَانَا فِیهِ»؛ اگر کسی در بحث شیطان شناسی، هشدارهای آیات کریمه ی قرآن را نسبت به شیطان و إغوای او به طور کامل درک کند هرگز تن به القاءات این دشمنِ آشکار نمیدهد.
به طور کلی راههای شناخت شیطان کاملاً باز و هدف این جرثومه ی فساد، روشن و مبرهن است، آیه ی 16 از سوره ی حشر نوعی دو رویی و نفاق را که در وجود شیطان متبلور است برای انسان روشن میکند که او حتی به همکیش خود نیز وفادار نمیماند، چه این که انسان را به مرز کفر کشانده و او را تهی از ایمان می کند و آنگاه ایشان را به حالت خود رها کرده از او بیزاری میجوید، قرآن کریم در این رابطه میفرماید: «قَالَ لِلْإنسَانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قَالَ إِنِّی بَرِیءٌ»، تعبیر نمودن به «أخرَجَ» در آیه ی مورد بحث همانند واژه ی «أکفُرْ» در آیه ی مذکور است.
لفظ «مَا» در «مِمَّا کَانَا فِیهِ» به رتبه، شرافت[1] و مقام[2] ناظر است؛ یعنی از مقامی که آدم و حوا علیه السلام در آن بودند بیرون شدند.
«فَأزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا»؛ سؤال: آیا ماجرای إغوای ابلیس در بهشت رخ داد، یا این مسئله در جای دیگر واقع شده بود؟
جواب: قرآن کریم در مورد این مسئله به دو نکته اشاره کرده است:[1]
الف) در آیه ی 17 از سورهی طه، چنین میفرماید: «یَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّکَ وَ لِزَوْجِکَ»، کلمه ی «هذا» در آیه ی مذکور اشاره به حضور ابلیس در بهشت است.
ب) در آیه ی 21 از سوره ی اعراف نیز چنین میفرماید: «وَ قَاسَمَهُمَا إِنِّى لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِین»، کلمه ی «قَاسَمَهُمَا» در آیه ی مذکور اشاره دارد بر این که قسم دادنِ شیطان، به معنی حضور او در بهشت است؛ چنانکه در ادامهی آیه از لفظِ «کُلَّمَا» استفاده میکند و این امر نیز نشانهی اهمیت حضور او خواهد بود.
و لهذا؛ با عنایت به دو بند فوق، روشن میشود که شیطان در بهشت حاضر بود، و آنچه از محاوره بین جناب آدم علیه السلام و شیطان روی داد در همان مکان بوده است.[2]
*«فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا کَانَا فِیهِ وَ قُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتَاعٌ إِلَى حِینٍ»*
«وَ إِذَا قِیلَ
لَهُمْ آمِنُواْ»؛
سؤال: چرا در آیه ی مذکور به جای استفاده از لفظ «قَالَ»، کلمه ی «قِیلَ» به کار رفت؟
جواب: مهمترین خصیصه ی منافقان آن است که پیروِ منطق و سخنِ حق نیستند بلکه گروهی لجباز و نصیحتناپذیرند. به همین جهت خدای تعالی نیز با این شیوهی بیان، گروه منافقان را تحقیر مینماید. و لهذا این عده در پاسخ به ناصحانی که به آنها میگفتند: «آمِنُواْ»، به دو جواب اشاره میکردند:
جواب اول را این آیه بیان میکند که؛ «قَالُواْ أنُؤْمِنُ کَمَا آمَنَ السُّفَهَاء»؛ در این آیه، منافقان به مؤمنان نسبت «سفاهت» میدهند؛ «سفیه» به کسی گفته میشود که عقلِ عملیِ او مختل بوده، نفع و ضرر خویش را نشناخته و قدرت تمییز از او سلب شده است. پس؛ از نگاه منافقان، مؤمنین عقلشان مختل است، نفع و ضرر خویش را نشناخته و فاقد قدرت تمییزند!
جواب دومِ آنها در ذیل آیه ی 206 از سورهی بقره آمده است که عزّت دروغین خویش را به رخ مؤمنان میکشند، چنانکه فرمود: «وَ إِذا قیلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ»، در حالی که عزت حقیقی از آنِ خداست و آن را تنها به مؤمنان عنایت میکند.
بنابراین، گویا خدای سبحان با این شیوه از بیان، گروه نفاق را سفیه خوانده و عزت دروغینشان را بر باد میدهد.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَمْتِعْنَا مِنَ الْهُدَی بِمِثْلِ ضَلَالَتِهِ، وَ زَوِّدْنَا مِنَ الْتَّقْوَی ضِدَّ غَوَایتِهِ، وَ اسْلُک بِنَا مِنَ التُّقَی خِلَافَ سَبِیلِهِ مِنَ الرَّدَی
بارخدایا بر محمد و آلش درود فرست، و ما را از هدایتی که در دوام و پابرجایی مانند گمراهی او باشد بهره‌مند ساز، و در برابر تباهی او به ما توشه تقوا کرامت فرما، و خلاف راه هلاکت‌بار او ما را به راه تقوا رهنمون شو.
مفهوم در خواست هدایت به میزان گمراهی شیطان
شیطان عامل ظلالت در همه حوزه ها و عرصه هاست، تو گویی جز خطا نمی داند و نمی کند و غیر از تمرد وحیله و دسیسه به چیزی نمی اندیشد و در همه این محورها تا بی نهایت پیش رفته است و جالب اینکه امام (ع) از خداوند متعال به اندازه ضلالت شیطان، هدایت در خواست فرموده است که کنایه از تعالی مطلق و رشد بی حد می باشد و از سویی تقوی را ضد گمراهی او شمرده است. اگر شیطان در ظلالت و فریب در منزل و جایگاه نهایی نبود، امام (ع) در خواست هدایت، آ« هم به میزان گمراهی او نمی فرمود و دقیقا بدین جهت است که خداوند سبحان در قرآن خطاب به این اهریمن پلید می فرماید:
«قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ وَإِنَّ عَلَیْکَ اللَّعْنَةَ إِلَىٰ یَوْمِ الدِّینِ»
فرمود: «از این [مقام] بیرون شو که تو رانده شده‌اى و تا روز جزا بر تو لعنت باشد.[1]
ابلیس پس از این نفرین به اسفل السافلین –که پست ترین مرتبه هستی است- هبوط کرد.
در هر حال ، امام(ع) شیطان را در همه جا حاضر دیده است، از خدا هدایتی همه جانبه خواسته تا هیچ نقطه ای باقی نماند که شیطان بتواند از آن عبور کند.
پی نوشت:
شهود و شناخت آیةالله ممدوحی کرمانشاهی جلد2 صفحه 130
حیاط حیوانی و دانش در هستی به یک پایه اند بلکه از یک مایه که هر دو گروه یک طبق اند، و آموخته یک سبق اند، و زاده یک بقعه و بیاد یک رقعه، تا آن به یک زائد و بر این یک بیفزایند؛ و چون این یک را نقصان پذیرد آن یک راه زوال گیرد و بی شبهه، چندان که حجاب طبیعت و کدورت جسمانیه کمتر شود قوت دانش افزوده گردد، و نیروی ادراک زیاده آید و پس از خراب تن و فراق بدن، بی شک، رفع حجب شود و دفع موانع گردد، پس ادراک نفس قوی شود و قوه زندگی نیز او را روزی گردد و نصیب شود.
پی نوشت:
انجمن دانش، صفحه124
خزینه الجواهر نهاوندی جلد2 ص1110
فدک کجاست؟
طریحی در «مجمع البحرین» گفته است که: فدک قریه ای است از قراء یهود که تا مدینه دو منزل است و میان فدک و خیبر یک روز راه است.
و آن قریه را فدک نام گزاری کرده اند به اسم فدک، پسر حام ابن نوح؛ چه آن که فدک با عیالش بعد از طوفان آنجا منزل کرده اند و او در آنجا آبادی نمود. پس چون آن قریه و زمین اول آبادیش از فدک بوده، به همین اسم مسمی گردید.[1]
امام حسین علیه السلام حج خود را در کربلا تمام نمود ((ذکر مصیت))
حسین علیه السلام حج خود را نیمه کاره تمام کرد و برگشت ولی سید الشهدا حج خود را در کربلا تمام کرد، چگونه تمام کرد؟ می دانید یکی از اعمال حج این است لباس احرام را بپوشند، حسین هم در روز عاشورا وقتی خداحافظی کرد صدا زد خواهرم آن پیراهنی را که مادرم سفارش کرده بود روز عاشورا بپوشم به من بده، پیراهن را خواهر آورد چند قسمت پاره کرد، باور کنید پیراهن کهنه نبود خودش پیراهن را پاره کرد! چرا پاره کرد؟
از امام سجاد علیه السلام پرسیدند، فرمود: چون پدرم میدانست بدن او را عریان می کنند، خواست کاری کند اینها رغبت به این پیراهن نکنند، ولی این روزی که برای دفن بابام رفتم، دیدم حتی این پیراهن هم در بدن او نیست.
از اعمال دیگر حج، سعی بین صفا و مروه است، سعی بین صفا و مروه چیست؟ سعی این است که از کوه صفا هروله کنان به کوه مروه می روند و از کوه مره به کوه صفا می آیند. حسین علیه السلام هم از قتلگاه به خیمگاه و هم از خیمگاه به قتلگاه .
چون تا میرفت به قتلگاه می دی به بچه ها حمله کردند و زن و بچه ها را میزنند! زن و بچه داد میزدند«وا حسینا» لذا بر می گشت اینها را آرام می شدند بر می گشت، دشمن امان نمی داد دو مرتبه به خیمگاه بر می گشتند.
اما سومین اعمال حج، قربانی است، قربانی حسین علیه السلام در روز عاشورا چه بود؟ بگویم یا نه؟ سخت ترین قربانی آن زمانی بود که علی اصغر را روی دست گرفت، چرا می گویم: سخت ترین قربانی ؟ برای اینکه وقتی بر می گشت، آرام آرام قدم میزد! چرا آرام آرام قدم می زد؟ چون روی آمدن به خیمه را نداشت.
یکی از اعمال حج ، رمی جمره است؛ رممی جمره این است که شیاطین را باید سنگ بزنند، آن روز به جای اینکه مردم شیطان را سنگ بزنند، عمر سعد را سنگ بزنند، همه دامنها را پر از سنگ کردند، بر بدن ابی عبدالله علیه السلام سنگ زدند، بمیرم یکی از این سنگها به پیشانی مبارکش اصابت کرد حسسین علیه السلام وقتی که خواست خون از چشمش پاک کند، ناگهان تیر سه شعبه به قلب مبارک حضرت اصابت کرد.
یکی دیگر از اعمال حج حلق است، حلق یعنی سر را تراشیدن روز عاشورا حلق حسین علیه السلام چه بود؟ سر را تراشید؟ نه ! دشمن امد با 12 ضربه شمشیر سر را از بدن حسین علیه السلام جدا کرد، هر شمشیری که میزد ! زمین کربلا می لرزید، بمیرم زینب (س) چه حالی داشت در آن لحظه زینب (س) در یک جا فرمود: نبرید، و در یکجای دیگر فرمود: نزنید. در مدینه داد می زد :
مادرم فاطمه(س) را نزنید، اما در کربلا بالای تل زینبیه می فرمود: سر داداشم را نبرید، آخر مادرش زهرا دارد نگاه می کند.
