احترام به پدر و مادر در آیه 83 سوره ی بقره
ج) «وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً»؛ خدای تعالی این جمله را- که حاکی از احترام به والدین است- بعد از دعوت به پرستش خود، در سرلوحه ی دستورات خویش قرار میدهد.
- ماده ی دوّم: «نظام خانوادگی»؛ سؤال: این جمله، یک جمله ی انشائی است یا خبری؟
در جواب به این مسئله بیان دو نکته اشاره میشود:[1]
اول آن که؛ جملهی مزبور، انشایی باشد؛ یعنی کلمهی «بِالوَالِدَین» متعلّق به «أحسنوا»[2] باشد که در تقدیر بوده و کلمهی «إحساناً» مفعول مطلق آن است،[3] زیرا وحدت سیاق و نظم، اقتضا میکند که فعلِ مذکور در تقدیر گرفته شود چرا که در این حالت با أمرِ «قُولُوا»، «أقِیمُوا» و «آتوا» هماهنگ و سازگار است.[4]
دوم آن که: جملهی مورد اشاره، خبری باشد؛ یعنی «بِالوَالِدَین» متعلّق به «تحسنون» باشد[5] که در تقدیر است. زیرا با فعلِ «تَعبُدون» هماهنگ است.
ولکن؛ احتمال اوّل مناسبتر به نظر میرسد، چون با وحدت انشایی بعد از خودش همان میشود.
سؤال: آیا احسان به پدر و مادر واجب است؟
جواب: از بیان آیهی مذکور، وجوب به دست نمیآید. بلکه مطلق رجحان- که همان قدر مشترک بین وجوب و ندب است- فهمیده میشود. از اینرو با در نظر گرفتن دو عنصر زمان و مکان میتوان گفت: مسئله ی «احسان» در برخی موارد واجب و در برخی موارد مستحب است.[6]
[1]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: گنابادى، سلطان محمد(1408هـ ق)ج1، ص108.
[2]. زحیلى، وهبة بن مصطفى(1418هـ ق)ج1، ص208؛ محی الدین، درویش(1415هـ ق)ج1، ص137؛ داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج2، ص313.
[3]. محی الدین، درویش(1415هـ ق)ج1، ص137؛ طباطبایى، سید محمد حسین(1417هـ ق)ج1، ص219؛ عکبرى، عبدالله بن الحسین(1419هـ ق)ص31.
[4]. گنابادى، سلطان محمد(1408هـ ق)ج1، ص108.
[5]. داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج2، ص313.
[6]. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج5، ص360.
