آرزوهای خامِ عوامِ بنی اسرائیل
«لَا یَعْلَمُونَ الْکِتَابَ إلا أمَانِیَّ»؛ کلمه ی «إلا» به معنای «لکن» است،[1] و «أمانیّ» جمع «أمنیّة»،[2] اصل آن «اُمنویَة» بر وزن «اُفعولَه»،[3] به معنای «آرزو»[4] و در اصل از «مَنی یَمّنی مَنْیاً»[5] به معنای «تقدیر و اندازه گیری[6] در نفس»[7] است؛ بر این اساس، لفظِ مذکور وقتی که هیئتِ تفعّل را پذیرفت، «تَمَنَّی الشَّئ»[8] شده و به معنای «آرزو کردن»[9] میآید. و با توجه به این که آرزوها نوعاً از جنس علمِ به کتاب نیستند، استثناء در اینجا استثنای منقطع[10] است و معنای جمله چنین میشود: «بیسوادانِ از بنی اسرائیل به کتاب تورات آگاهی نداشته و تنها آرزوهایی را در سر میپرورانند که أحبار یهود به آنان القا کردهاند». یعنی همان دروغهایی که از علمای خود شنیده بودند؛ به عنوان مثال از علمای خودشان شنیده بودند که یهودیان به جهنم نمیروند و اگر هم جهنمی بشوند چند روزی بیشتر نیست. چنانکه در آیه ی 80 از سوره ی بقره میفرماید: «وَ قَالُوا لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إلا أیَّاماً مَّعْدُودَةً» و نیز در آیه ی 111 از همین سوره فرمود: «لَن یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إلا مَن کَانَ هُوداً أوْ نَصَارَ‌ی».
قرآن کریم در آیه ی 122 از سورهی نساء میفرماید: «لَّیْسَ بِأمَانِیِّکُمْ وَ لا أمَانِیِّ أهْلِ الْکِتَابِ مَن یَعْمَلْ سُوءاً یُجْزَ بِهِ». محور سعادت انسان، عمل صالح است بنابراین، با عملِ سوء آرزوی سعادت اُخروی نداشته باشید.
[1]. طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر(1412هـ ق)ج1، ص298؛ طوسى، محمد بن حسن(قرن14ق)ص30؛ بیضاوى، عبدالله بن عمر(1418هـ ق)ج1، ص89.
[2]. سبزوارى نجفى، محمد بن حبیب الله(1419هـ ق)ص17؛ داور پناه، ابوالفضل(1375هـ ش)ج2، ص253؛ حسینى همدانى، سید محمد حسین(1404هـ ق)ج1، ص217.
[3]. قاسمى، محمد جمال الدین(1418هـ ق)ج1، ص337؛ ابن عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب(1422هـ ق)ج1، ص169؛ همچنین، ر.ک: مصطفوى، حسن(1430هـ ق)ج11، ص187.
[4]. جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج5، ص297.
[5]. همان.
[6]. همان.
[7]. کاشانی، ملا فتح الله(1423هـ ق)ج1، ص174؛ آلوسى، سید محمود(1415هـ ق)ج1، ص302؛ بیضاوى، عبدالله بن عمر(1418هـ ق)ج1، ص89.
[8]. جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج5، ص297؛ همچنین، ر.ک: کاشانی، ملا فتح الله(1423هـ ق)ج1، ص174ج1، ص337؛ و نیز، ر.ک: ابن م‍ن‍ظور، محمد بن م‍ک‍رم(1414هـ ق)ج15، ص294.
[9]. جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج5، ص297.
[10]. مظهرى، محمد ثناء الله(1412هـ ق)ج1، ص87؛ حقى بروسوی، اسماعیل(1405هـ ق)ج1، ص167؛ کاشانی، ملا فتح الله(1423هـ ق)ج1، ص174.
